Gure baitako Nemesis

Egilea: Philip Roth.

Itzultzailea: Beñat Sarasola. Argitaletxea: Meettok.

Philip Roth, AEBetako gaurko narraziogileetan nagusietako bat, ezaguna zaigu dagoeneko euskal letretan, Nagore Tolosa euskaratzaileari esker, Suminez eleberria dela medio. Orain, Nemesis eskaini digu argitaletxe berberak, baina Beñat Sarasolak etxeraturik. Nobel saridun oraindik ez, baina ingelerazko literatura sari ospetsuenen jabe, karrera luzea du eleberrigintzan, are eleberri luzeetan ere, laburrez eta ipuin bildumez ahaztu gabe. Gaurko hau nobela laburragoek osaturiko tetralogia batekoa da.

Hiritar eredugarri xume bat, tipikoa, dugu protagonista, Bucky Cantor. Patriota zintzoa, II. Mundu Gerra garaietakoa, marine izan nahi izan duena japoniarren kontra, baina ezgai sailkatu dutena miopia larri batengatik. Bere jaioterri New Jerseyko Newark-etik (idazlearena, bide nabar) bizi beharko du bere frustrazioa, auzoko mutikoak kiroletan prestatzen, halterofilia, xabalina jaurtiketa eta, nola ez, beisbola ardatz gisa. Horretan datza bere ekarpen xumea loria nazionalei. Harik eta poliomielitis izurrite batek hiria jo eta bere mutikoak hiltzen edo elbarritzen hasi diren arte.

Judua da Bucky Cantor, baina zibila bere morala, aitonaren eskutik jasoa: moral estua, zorrotza, hiritar eta auzokide gisako erantzukizun arrunt guztiak irmo hartzera daramana. Bere frustrazio abertzaleaz gain, pertsonala ere badu aita dela eta, lapurrerietan ibili baita semearen lotsarako; hortik aiton-amonak berataz arduratu behar izana. Bai izurriteak hirian sortu duen giro nahasiak —ez da oraindik ezagutzen eritasun horren ez jatorria, ez izaera, ez kutsadura-bideak, ez terapia egokirik—, bai bere ardura moral zorrotzak, gehi frustrazio sentipenak estu-estu bere buruari kontu eske etengabe ibiltzera eramanen dute gure heroia. Barne gatazka hori da eleberriaren muina. Hiritar zintzo xume tipikoa denez, gutxitan hartu behar izan du aparteko erabakirik, ez eta maila pertsonalean ere. Baina egoera horretan, bai, lehen erabaki bat hartzen du, eta ez da gai izanen jakiteko ongi ala gaizki egin duen. Hor agertzen da Nemesis, hira eta mendekuaren jainkosa alegorikoa, eta barne eskrupuluek markatuko diote bizitza osoa protagonistari.

Orojakile da narratzailea, eta inpresioa ematen du, oro har, idazlea bera dela. Ez, ordea: bertze batek kontatzen dizkigu gauzak, oso gutxitan agertzen dena lehen pertsonan hitz egiten. Badago horretan heteronimoen joko antzeko bat, Rothek era zuzenago batean erabilitakoa obra anitzetan. Kitzikagarri suertatzen da jokoa gaurko honetan, ea nor izan daitekeen orojakile hori. Estilo soila, protagonistaren bizi- eta sufri-modua zuzen-zuzenean aurkezteko, deskribapenak, kontakizunaren gertaerak eta gogoetak ere helburu horretara galbiderik gabe zuzenduak. Testuinguru interesgarri batean —AEBetan jatorri anitzetako hiritar tipikoek bizi izandako nazioarteko giro latza, izurritearen astindua—, jendeen arazo unibertsal batean murgildu da idazlea Bucky Cantor pertsonaiarengan barna: auto-exijentzia gehiegizkoa, errudun ustea, halako patu bat, baina ez Olinpo menditik erortzen zaizuna, zuk zeuk eraikia baizik. Azken finean, Nemesis jainkosa gure baitan eraman dezakegu.

Topikoa da american way life-an galdera ironiko hura, idealisten lepotik barrez: «Ez ote duzu mundua aldatu nahi izanen?». Buelta eman dio Philip Rothek: Bucky Cantorrek ez du mundua aldatu nahi, ezagutzen duen munduan bizi nahi du zintzo, baina horrek ere Nemesisen altzora eramanen du gaixoa.

Irakurketa sakonak egiteko eleberria izanik ere, edozein irakurle sar daiteke lasai kontakizunaren harian.