Imitazioa, giza kondizioa kolonietan

Hogei urte lehenago, mundua mendean har zezakeela uste zuen Ralph Singhek. Londreseko hotel gela batean eserita dago orain, bere bizitza zer izan zen eta zer izan zitekeen gogoeta egiten. Jaioterritik, Isabellatik —behin Britainia Handiaren menpe egondako uhartea—, urrun dago eta, hala ere, atzo gertatu izan balitz bezala gogoratzen du han igarotako denbora, eta argia, usainak, jendearen barre hotsak eta berari egindako begirune keinuak oraindik pertsona errespetagarria zenean, mesfidantza eta biraoak nagusitu baino lehen.

Bere memoriak idaztea zeregin gogorra bada ere —azken batean erbestean bizi denak harreman konplikatua baitu iraganarekin—, nolabait Londresko hotel gela horretara eraman duten gertakariak azaldu beharra sentitzen du. Ez hartutako erabaki okerrengatik zein bere herrikideei eragindako kalteengatik bere burua zuritu nahi duelako. Singhek ez du irakurlearen begikotasuna nahi, ezta konplizitatea ere. Hain zuzen, haren idazkera hotz samarra da, denborak eta distantzia geografikoak emozionalki jokatzeko aukera deuseztatu izan baliote bezala. Nostalgiarako tokirik ez da Singhen pentsamenduan; nostalgia sentitzeko, batek zerbaiten falta sumatu behar du, eta kolonian jaio eta hazi denarentzat zerbait hori ez da inoiz hor egon. Baina bere ekintzengatik epaitua izateko aukerari ere muzin egiten dio aldi berean. Berea gertaeren kontaketa baino ez da; Isabellan pertsona publikoa izan den aldetik bere egitekoa dela uste du, hots, bere goraldiaren eta beheraldiaren arrazoien berri ematea.

Horrela abiatzen da V.S. Naipaulen Mimic Men nobela (Imitatzaileak, 1967), Isabella kolonizazio indarretatik askatu eta herrialde burujabe eta oparoa bihurtzeko helburua zuen gizonaren kronika. Mugimendu antikolonialista eta nolabait sozialista baten sortzaile izan baitzen Singh garai batean, gazteagoa zenean. Ordena lortu nahi zuen, eskolako testuliburuen bidez ezagutu, maitatzen eta gerora gorrotatzen ikasitako Ingalaterraren pareko bihurtu. Ingalaterrarekin eta, oro har, mundu ingelesarekin lotura duen oro hobea baita, arrakastatsuagoa. Eta hortxe zegoen, hain zuzen, akatsa.

Herrialde bat ezin da burujabea izan bere burua ukatzen badu. Singhen modukoek ez zuten uste tokikoen kultura eta hizkuntzen egoera garrantzitsua zenik, tokiko kontzeptuak berak gogoetarik merezi zuenik. Tokikoak ez baitira zehazki tokiko. Singhen familia Indiakoa da jatorriz, inperioak eraikitako sareen bidez etorkizun hobe baten bila Isabellara joandakoa. Txinatar jatorriko lagunen gurasoek beste horrenbeste egin zuten. Jaioterrian zapalduta zeuden horiek Isabellako klase ertaina dira orain. Beltzen egoera bestelakoa da. Esklabo ohien ondorengo diren aldetik, haien presentzia ez da borondatezkoa, baina ez dute nora joan. Zuri, indiar eta kreolei zerbitzatzea beste aukerarik ez dute. Indigenak ez dira inongo historiatan azaltzen; haiena isildutako eta ahaztutako lekukotza bat da.

Kolonizatuaren bilakaera

Uhartean bizi direnen arteko harremanak konplexuak dira, beraz, eta horrek ezegonkortasun handia eragiten du. Horri esker lortu zuen Singhen alderdiak nagusitasuna, talde bakoitzari gizarte zuzenago baten promesa saldu ziotelako, zuzentasuna noren eta zeren arabera neurtuko zuten zehaztu gabe. Orduko jarduera politikoa «drama» moduan deskribatzen du Singhek: itxurakeria da dena, botere gosea. Singh politikariaren ekintzak, gizartearen ongizateak gidatuta egon beharrean, bere izena toki guztietan ikusteko nahi aseezinak gidatuta daude. «Izendatu eta izendatu egin nuen lehenik; ondoren, izendatu beharreko ororen jabe egin nintzen: gobernu eraikin bakoitza, kale bakoitza, nekazaritza egitasmo bakoitza. Drama eskatzen zuen horrek, ekintza. Errealitatea indartzen zuen. Atzerrira egindako bidaia bakoitzaren ostean irlara itzultzerakoan, jabe sentitzearen desirak bere egiten ninduen».

Ezin politikari eta enpresagizon errespetagarria izan, behar bezalako bizimodua eduki gabe. Emakume zuri ingeles batekin ezkondu zen Singh, eta luxuzko bizimodu neurrigabe eta bitxiari lotu. Erregimen kolonialaren kontra borrokatu ostean, haren konplize bihurtu zen egun batetik bestera, inolako trantsiziorik gabe. Haren ustez, kolonizatuaren bilakaera logikoa da hori: behin kolonizatzailea agintetik kenduta, subjektu koloniala galduta sentitzen da kolonizazio osteko gizartean. Singhen arabera, «Isabella bezalako uharte batean jaiotzea, Mundu Berriko bigarren mailako espazio ilun eta basatian, anabasan jaiotzea zen». Nortasun propioa garatzeko aukerarik eduki ez duenez, kolonizatzailearen bizimodua, balioak eta ikuspegia bere egiten ditu, askorik pentsatu gabe. Homi Bhabhak The Location of Culture lanean (1991) argudiatu bezala, imitatzailea da berez subjektu koloniala, besteren nortasunak bereganatu eta haiek etengabe jokatzera behartua. Baina imitatzailea den aldetik, subjektu koloniala ez da inoiz kolonizatzailearen parekide izango. Haren «ia berdina» izango da, baina inoiz ez «erabat zuri». Horra haren tragedia.

Singhen ondorioa da erbestea ez dela kanpotik inposatutako zerbait; aitzitik, subjektu kolonialaren bizi-kondizioa da, bere buruaren zein herrialdearen jabe erabat ez den aldetik. Horra hor Londresko hotel gelan etxetik inoiz baino gertuago sentitzeko arrazoia.