Atseden egun batzuk hartzeko gogoz heldu da urte amaierara Edurne Ormazabal (Tolosa, Gipuzkoa, 1963), baina Tabakaleraren hamargarren urteurreneko ekitaldiek utzitako aho zapore gozoarekin ere bai. Hamar urteotako ibilbidea ikusarazteko eta ospatzeko baliatu zituzten ekitaldi horiek, eta hainbat erakunde eta kultur eragiletako berrehun bat ordezkari bildu zituzten. «Haiek denak lagun sentitu nituen; ingurura begiratu, eta pentsatu nuen bakoitzarekin momenturen batean proiekturen bat egin dugula elkarlanean. Niretzat urte hauetan Tabakalerak izan duen jarreraren adierazgarri da hori, zentro ireki batena, elkarlanerako beti prest dagoena». Urteotako bideaz ez ezik, aurrera begirakoez ere solastatu da BERRIArekin Donostiako Kultura Garaikidearen Nazioarteko Zentroaren zuzendari nagusia.
2018an hartu zenuen zuzendari nagusi kargua, eta «nazioarteko proiekzioan sakontzea» izan zen egokitu zitzaizun egitekoetako bat. Zertan egin du aurrera ildo horrek zazpi urteotan?
Nik uste dut urte hauetan asko sakondu dugula horretan. Tabakalera zentro multidiziplinarra da, bereziki artean nahiz zineman eta ikus-entzunezkoetan du egitekoa, eta batean zein bestean sare profesional horiek asko indartu ditugu: batetik, nazioarteko truke egonaldiak eginez, arte erakusketen eremuan koprodukzioak bultzatuz, bertako eta nazioarteko artisten elkarlanak sustatuz...; eta, bestetik, zinemaren eremuan ere sekulako lana egin da, ez guk bakarrik, baita Zinemaldiarekin eta Elias Kerejeta Zine Eskolarekin elkarlanean ere, Ikusmira Berriak eta halako egonaldien bitartez bertako eta nazioarteko sortzaileak elkarrekin lanean jarriz, bertako lanak kanpoko jaialdietan erakutsiz...
Tabakalera ezagun bihurtzen ari da nazioartean?
Tabakalera sekulako sarea egiten ari da. Bereziki aipagarria iruditzen zait artea-zientzia-teknologia eremuan egin den aurrerapena. Alde batetik, bertako ekosistema zientifikoan elkarlan sare indartsu bat garatzen ari gara, baina baita nazioarteko —bereziki Europako— erakundeekin ere. Esaterako, Ikuspegi kuantikoak erakusketa Suitzako CERN zentroarekin elkarlanean garatu genuen —Jaione Camborda bertan egon zen bere obra ekoizteko egonaldia egiten—, eta Eindhoveneko [Herbehereak] MU zentroarekin koproduzitu genuen. Bestalde, redACTS estatu mailako sareko partaide ere bagara, eta eremu horretan Euskal Herriko zentro erreferente gisa irudikatzen gaituzte.
Beraz, sare horiek bai hemen eta bai kanpoan ari zarete lantzen.
Bai, hori da. Guretzat inportantea da begi bat hemen izatea; ez dugu inoiz ahaztu behar non gauden kokatuta, eta beti ditugu kontuan gure testuinguru artistikoa, zinema industria, gure publikoa eta bestelako kultur eragileak, zeintzuekin elkarlanean aritzen saiatzen garen. Baina beste begi bat nazioartean dugu, jakiteko zertan dabiltzan beste erakundeak, arte mundua zein gairen inguruan ari den jartzen fokua, gure egitekoetako bat ere badelako egungo sorkuntza sozializatzea eta hori bertaratzea bai Donostiako eta Euskal Herriko publikoari, bai gure artista eta sortzaileei.
Tabakalera sorkuntzarako motor gisa ulertzen duzuela ere esan izan duzue. Zer leku dute proiektuan euskal sortzaileek?
Ezinbestekoa. Euskal Herriko artisten eta zinemako eta ikus-entzunezkoetako sortzaileen ibilbide profesionalak ahalbidetzea da gure egiteko nagusi bat. Alde batetik, proiektuak gauzatzen laguntzen dugu, ekoizpen berriak sustatzen ditugu —egonaldien bitartez, erakusketen bitartez—, eta arreta berezia jartzen dugu haien profesionalizazioan. Euskal Herrian, beste leku askotan bezala, ez da erraza artean edo zineman ibilbide profesional hori mantentzea; oso ogibide prekarizatuak dira, eta, alde horretatik, Tabakalerak motor ekonomiko bat ere izan behar du. Urtero-urtero, 300 bat sortzailek hartzen dute parte, gutxi gorabehera, gure programazioan, eta hori beraientzat diru iturri bat ere bada. Eta, era berean, fokua beraiengan jartzeaz gain, nazioarteko zentro bat izanik, gure egitekoetako bat ere bada haiei kontrasteak eskaintzea, kanpora joateko edo kanpoko sortzaileekin elkarrizketak sortzeko aukerak emanez.
«Euskal Herriko artisten eta zinemako eta ikus-entzunezkoetako sortzaileen ibilbide profesionalak ahalbidetzea da gure egiteko nagusi bat»
Kultur programazio bat osatzea da Tabakaleraren egitekoetako bat. Dagoeneko kultur eskaintza nahiko zabala duen hiri batean, zertan jarri indarrak?
Nik beti esan dut Tabakalerak erronka zaila zuela. Donostiak bere tamainarekin proportzionaltasunik ez duen kultur eskaintza handia du, eta, gainera, jaialdien hiri bat gara; ohituta gaude Zinemaldian lehen mailako zinema estreinaldiak izatera, eta lehen mailako orkestrak eta bakarlariak ikustera Musika Hamabostaldian eta Jazzaldian. Hor Tabakalerak bere lekua egin behar zuen, eta iruditzen zait gure begiradak beti sorkuntza garaikidetik etorri behar duela, artearen eremuan eta zinemaren eta ikus-entzunezkoen eremuan. Hamabostaldiarekin egiten dugun Tabakalera Dantzan zikloa izan daiteke adibide bat; sorkuntza garaikidearen ikuspuntua txertatu, eta sorkuntza berriak sustatzen ditugu ziklo horretan. Beti saiatzen gara ikuspuntu hori txertatzen eta zerbait berria ekartzen, hirian dagoen eskaintzaren osagarri izango dena.
Abangoardian koka litezkeen proposamenak eta publiko zabalagoarentzat direnak, biak hartu izan ditu Tabakalerak. Zaila da oreka topatzea?
Horretan dago gakoa [irriz]. Gure egitekoa bada nitxo deitzen diren publikoentzat ere programatzea; artistak eta zinemagileak ere gure publikoa dira, eta kultur programazioari begira haien beharrak eta espektatibak desberdinak dira publiko orokorrarenen aldean. Era berean, horrek ez du esan nahi ez dugunik beste programazio mota bat egin behar denetariko publiko batentzat. Ez da erraza, baina oreka horretan dago gakoa. Nik beti esaten dut mundu guztiak sentitu behar duela ongi etorria dela Tabakaleran.
Agian proposamen batzuk azaltzen ere zailagoak izan litezke. Kargua hartu zenuenean komunikazioa hobetzeko premia ere aipatu zenuen...
Komunikazioa baino gehiago, nik uste dut bitartekaritza dela hitz aproposena. Beharbada elementu gutxiago dauzkagu arte garaikidea edo hain mainstream ez den zinema geureganatzeko. Baina gure erakundearen egitekoa da proposamen horietara gerturatzeko tresnak eskaintzea. Eta horretan saiatzen gara: erakusketetara bisita gidatuak eginez, Kontatutako zinema eta halako zikloen bidez... Halakoek era aberatsago batean gerturatzen gaituzte proposamen garaikideetara.
«Beharbada elementu gutxiago dauzkagu arte garaikidea edo hain 'mainstream' ez den zinema geureganatzeko; gure egitekoa da proposamen horietara gerturatzeko tresnak eskaintzea»
Hainbat kultur erakunderen aterpe ere bada Tabakalera, eta elkarren arteko sinergiek ekarritako onurak maiz nabarmendu izan dituzue. Hasieratik erabaki zenuten horrela jardutea, edo gehiago izan da bidean gertatuz joan den zerbait?
Nik ideia hori oso garbi nuen. Erakunde hau oso handia da: 37.000 metro koadro ditugu, eta aurrekontu neurtu bat, ez duena ematen dena egiteko; beraz, efizientziaren ikuspegitik ere, guztiz zentzuzkoa zen kolaborazioa. Baina batez ere aukera izugarri bat bezala ikusten nuen nik elkarlana, zeren oso erakunde osagarriak dira Zinemaldia, Elias Kerejeta Zine Eskola —Tabakaleraren irekieraren harira sortu zena, nolabait sinergia horietatik—, Euskadiko Filmategia eta Etxepare Institutua. Bakoitzak bere izaera eta bere egitekoa ditu, baina elkarrekin lanean jarriz gero, emaitzak biderkatu egiten dira.
Jose Luis Rebordinosek [Zinemaldiaren zuzendaria] eta Joxean Fernandezek [Filmategiaren zuzendaria] ere aitortzen dute haien izaera aldatu egin dela. Filmategi batek gutxitan du aukera egungo zinemagileengandik hain gertu egoteko. Eta Zinemaldiari ere sekulako aukerak eskaini dizkio zinema garaikidea erakusten ez ezik sustatzen aritzeak ere, bereziki euskal zinemagintzan begirada jarrita. Eta emaitzak hor daude; ohitu egin gara, baina guztiz sinesgaitza da hain herri txikia izanik gure euskal zinemak duen oihartzuna nazioarteko zinemaldi eta zirkuituetan. Hori bereziki zinemagileen talentuari zor zaio, noski, baina iruditzen zait gauzak ondo egin izanaren froga ere badela.
Bakoitzak bere izaera eta egitekoa dituela aipatu duzu. Baina erakunde horien proiekzioagatik, baduzue kezkarik Tabakalerak bere izaera propioa ezin garatzekoa edo urardotzekoa?
Gure izaera plurala da, izaera multidiziplinarra dugu, hainbat erakundek egiten dugu hemen lan, eta inportantea da egiten den lan hori ondo pentsatuta egotea eta elkarlan horrek benetan fruituak izatea, bai sortzaileei bideratutako eskaintzan bai programazio publikoan. Pantaila partekatua adibide bat izan daiteke: gure zinemara etortzen den zaleari ez zaio askorik axola ziklo bat Filmategiak, Tabakalerak edo Donostia Kulturak antolatzen duen, inportantea zera da: etortzea eta gure programazioarekin gozatzea. Beraz, gai horrek ez nau kezkatzen, hori da gure izaera. Zentzurik ez daukana zera litzateke: aukera hori ez aprobetxatzea. Ni beti izan naiz elkarlanaren aldekoa.
«[Tabakalerako erakunde] Bakoitzak bere izaera eta bere egitekoa ditu, baina, elkarrekin lanean jarriz gero, emaitzak biderkatu egiten dira»
Tabakaleratik kanpoko beste euskal kultur erakunde batzuekin nolakoa da elkarlana gaur egun?
Ni oso pozik nago artearen euskal sistema eratzen eta indartzen ari delako, eta hor Tabakalerak bere lekua hartu du sorkuntza sustatzeko erakunde gisa. Harreman estuak ditugu, eta saiatzen gara sistema horretan zentzua izan dezaketen elkarlan proiektuak sustatzen eta garatzen. Guk ez daukagu bildumarik, Artium da arte garaikidearen euskal museoa, eta hor daude Bilboko Arte Ederren Museoa ere, Guggenheim beste eremu batean... Artiumekin bereziki egiten dugu lan, biok ere arte garaikidea dugunez gai; JAI Jarduera Artistikoen Institutua bion artean garatzen dugu, Oteiza museoarekin lankidetzan, eta oso programa kutuna da guretzat. Eta beste adibide bat Bilduma partekatua da. Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailak pandemia garaian artistei laguntzeko tresna moduan garatu zuen, urtez urte diru gehiagoz hornituz joan dira, eta hor ere, Artiumek kudeatzen dituen erosketen bitartez sortzen ari den bilduma hori geure sentitzen dugu, eta gure ikuspegia eskaintzen dugu Tabakaleran erakusketak edo egonaldiak direla-eta sortutako obren bidez. Artista garaikide eta gazteentzat bereziki inportantea da, beren obrak bilduma publiko edo museo baten parte izatea mugarri bat delako beren ibilbide profesionalean.
Dena den, agian ikus-entzunezkoen arloak hartu du, bai sorkuntzari eta bai eskaintzari begira, pisu gehien urteotan?
Egia da erakunde gehiago direla zinemara eta ikus-entzunezkoetara dedikatzen direnak, baina horrek programazioan beharbada ez du hainbesteko pisua, nahiz eta zinema programazio aberatsa garatzen dugun. Erakusketek edo arteak pisu handia daukate gure eskaintza publikoan, baina egia da gaur egun euskal zinemak bizi duen garai oso gozoak eragina izan duela, eta horrek ere laguntzen duela ikusgarritasun handiagoa izaten.
Bisitari kopuruarekin ere pozik agertu izan zarete sarritan. Zuen ustez, publikoak zer eskertzen edo eskatzen du gehien?
Ez da galdera erraza... Baina arrakastarik handiena Medialab zerbitzuak du. Joan den urtean 250.000 bisita izan zituen, eta herritarrei bideratutako eskaintza zoragarri bat da. Sorkuntzarekin lotura duen edozein proiektu egin nahi duzula, bertan garatu ahal izateko eskaintzen dizkizuten aukerak ezin hobeak dira. Europako kultur zentroen arduradunek bisitatzen gaituztenean zur eta lur geratzen dira Medialabekin. Nik uste dut, gainera, bizikidetza eredugarriaren adibide zoragarria dela: belaunaldi, interes eta jatorri diferenteetako pertsonak etortzen dira, eta saiatzen gara bizikidetza hori elkarlan bihur dadin eta proiektuak modu kolektibo batean garatu daitezen, interes berak izan ditzaketen kolektibo eta banakakoak harremanetan jartzen.
«[Beste erakunde batzuekin] Harreman estuak ditugu, eta saiatzen gara artearen euskal sisteman zentzua izan dezaketen elkarlan proiektuak sustatzen eta garatzen»
Kargua hartu zenuenetik hona, zein izan da zure buruhausterik handiena, erronkarik zailena?
Beharbada pandemiarena izan zen buruhausterik handiena edo garairik zailena. Etxean egon ginenean, eta bueltatu ginenean, denok hain beldur ginen... Hain izan zen distopikoa egoera, hainbat eta hainbat galdera sortu zitzaizkigun gure egitekoaz, gure izaeraz, gizartean egin behar genukeen ekarpenaz. Bestela, erronkak egunero-egunero daude, egunero hartu behar dira erabaki zailak, baina talde ona izateak laguntzen du.
Hamar urte bete eta gero, proiektu gisa egonkortuta ikusten duzu Tabakalera?
Zentzu batean, bai; inork ez ditu ezbaian jartzen proiektuak dagoeneko egin dituen ekarpenak, eta, gainera, uste dut jendeak eta bereziki kultur sektoreak itxaropentsu begiratzen dietela Tabakalerak etorkizunean egingo dituen ekarpenei. Baina beste zentzu batean, iruditzen zait gizartea oso egoera aldakorrean dagoela, gauzak oso azkar aldatzen ari direla, eta, gainera, inoiz pentsatuko ez genituzkeen bideak hartzen ari direla, eta, alde horretatik, iruditzen zait kultur erakunde batek oso adi egon behar duela beti, eta halabeharrez eraldatu beharko dela.
Duela hogei urte —eta ez noa harago— kultur zentro batek bete behar zituen egitekoak aldatu egin dira, eta gehiago aldatuko dira hurrengo urteetan, eta iruditzen zait, proiektua egonkortu bai, baina ezin garela horretan gelditu, eta oso adi egon beharko dugula gizarteak eskatzen digunari, eta eraldatzeko prest egon, horri erantzuteko. Nik beti jartzen dut adibide bat: Tabakalerari egozten zitzaion gauzetako bat zen espazio asko hutsik zeudela; bada hori oraintxe bertan indargune bat da, gizarte honetan gero eta beharrezkoagoak direlako elkartzeko espazio publikoak, gero eta gutxiago baitira. Gu saiatu gara adi egoten gure erabiltzaileek egiten zituzten erabilera informalei, eta hortik sortu dira dantzarako espazio bat ispilu eta bozgorailuekin, bilera geletarako etxolak, familia eta haurrentzako jolas parkea... Horretan dihardugu, etengabeko elkarrizketan erabiltzaileekin, gure espazio publikoei erabilera emateko.
«Iruditzen zait adiago egon behar dugula askotarikoa den gizarte bati dagokion programazio bat garatzeko»
Non ikusten dituzu hobetu beharrekoak, zertan egin litezke gauzak hobeto?
Gauzak hobeto denean egin litezke [barrez]; gainera, normalean gehiago begiratzen diet egin beharrekoei ondo egindakoei baino. Baina bai iruditzen zait adiago egon behar dugula askotarikoa den gizarte bati dagokion programazio bat garatzeko. Iruditzen zait badirela gure gizartearen parte diren jatorri desberdinetako kolektiboak, beharbada gure programazioan ez dutenak hainbesteko isla, eta Tabakalerak eta oro har kultur eragile guztiok adiago egon behar dugula horri begira.
Hortik joan litezke datozen urteotako erronka nagusiak?
Bai, nik uste dut hori dela erronka nagusia: sor daitezkeen gizartearen behar berriei erantzun ahal izateko adi egotea. Eta programazio pluralago bat garatzea ere bai. Azkenean, gizartearekin konektatzea da gure egitekoa, eta hor ezin dugu hutsik egin, hor jarri behar ditugu indarrak, eta hori da guretzat erronka nagusia. Eta baita ekosistema honetan sortu den elkarlan sistema zaintzea ere, mantendu dadin eta ondorio aberatsagoak ematen jarraitu dezan. Batzuetan gauzak egintzat ematen ditugu eta ez ditugu hainbeste zaintzen, baina horri ere atentzioa eta behar duen mimoa eskaini behar zaio.
Hamar urte barru, non ikusi nahiko zenuke Tabakalera? Nolakoa izatea nahiko zenuke?
Nik nahiko nuke Tabakalera nazioarteko zentro erreferente bat izatea; bai haren izaeragatik — multidiziplinarra, erakundeen arteko elkarlana garatzen duena, irekia...—, bai artearen eta zinemaren eremuetan bertako sorkuntza sustatzeko egiten duen lanagatik. Eta gure programazio publikoa ere izan dadila erreferentziala, ez bakarrik bertan, baita nazioartean ere. Oso posible ikusten dut eremu horietan erreferente izatea.
