'ERROEN IZERDIA'
Idazlea: Jone Bordato. Argitaletxea: Elkar.
Erroez dihardu Jone Bordatok Erroen izerdia ipuin liburuan, bakoitzaren erroez, historiaz, barrutik daramagun horretaz, norberaren minak eta ezinak baldintzatu dituen iragan-bizipenez, hain zuzen. Hiru dira obra osatzen duten ipuinak, eta liburuaren kontrazalak azpimarratu bezala, buruaskiak izan arren, guztiak zeharkatzen dituen paisaia da aipaturikoa. Hala ere, esango nuke lehen eta azken ipuinean (Ana eta Zapi beltzaren ezkutuan) nabarmentzen dela izenburutik deika datorkigun asmoa; bigarrenean Ibilaldia izenekoan, erdizka geratu zait intentzio hori. Izan ere, bigarren horretan, erroek ideologia linguistiko eta kultural batez janzten dute protagonista (batik bat), baina ez dira, beste bietan bezala, bizitzan aurrera egiteko oztopo. Lehenengo eta hirugarren ipuinetan, ostera, autoreak ideia eta irudi horri beste buelta bat gehiago ematen dio, eta pertsonaiak ez ezik, irakurlea bera ere haratago eramatea lortzen du, protagonisten iragan-traumetan barna. Bi horietan, hortaz, erroak ez dira kontakizunaren atzeko dekoratua soilik; erro horiei izerdia darie, mina, eta tramek eta istorioek, horri eskerrak, sakontasuna irabazten dutela iruditu zait.
Hala ere, bi ipuin horiek sakonagoak iruditu arren, artefaktu bezala, oro har, Bordatoren kontakizunek ez naute konbentzitu. Hiru konposizioetan errealak eta garaikideak diren auzi ugari mahaigaineratzen dira, euskaldun askoren buruetan dauden kezkak, aldarrikapenak, galderak. Euretariko bat da genero indarkeria, eta jazarritakoek, biktimek ezinbestean jarraika izaten dituzten zauriak eta arrakalak. Zer egin min horiekin? Nola azaleratu? Nola gainditu? Euskal identitatearen auzia da bigarren gai errekurrente eta nabarmenetarikoa. Gainera, idazlea bera Ipar Euskal Herrikoa delako ere, normalean halako gaiak tratatzerakoan nagusitzen den hegoaldezentrismotik atera eta ikuspegi eta testigantza zabalago bat eskaintzen zaigu. Baina, azalpen horietan eta ideiak garatzeko unean, nago idazleak ez duela jakin fikziozko artifizioen eta aldarrikapenen arteko neurria hartzen.
Are kontrajarriagoa iruditu zait gainera ipuin bezala argitaratu diren konposizioak izanda: Anton Txekhovi zor diogu ipuingileen eta eskultoreen arteko paralelismo esanguratsua; ipuingileek ere, eskultoreek nola, harri-koxkorrari soberakinak kendu eta konposizioari ertzak leundu ohi dizkiote. Ipuinek, artefaktu bezala, hitzen ekonomian eta laburtasunean hartzen dute arnasa, baina oso bestelako moldea aurkitu dut Bordatoren lanean, zeinetan, mezu ideologikoa transmititzeko asmoa nabarmenegi erakutsi zaigun, eta, ostera, ipuingintzak bere-bereak dituen artifizioak lausoegi.
Horrekin ez nuke adierazi nahi liburuan agertzen diren auziak hutsalak iruditzen zaizkidanik, edo papereratuko ideiak funsgabeak, guztietan ere euskaldunon egungo kezketako batzuk ondo islatuta eta diren-direnean agertzen baitira, alegia, kontrobertsiaz beteta. Idazleak irudikatu duen fikzioan errealitatea islatzen da; errealitate horretan, ordea, apenas aurkitu dudan fikziorik.
