«Popa edo rocka egiten oso serio jartzea absurdua da»

Poliki-poliki onduz joan den itzulera izan da Balerdi Balerdirena. Toño Murorena.Orain dela zazpi urte Tocamas taldeak 70eko hamarkadan egindako kantuak grabatu zituen. Gerora,Balerdi Erdi izenpean agertu zen Muro, Sergio Ibarrola Zara eta Marino Goñi taldekideekin, Muroren aurreko talde guztietako kantuak jotzeko asmoarekin (Tocamas,Fuletamol, Motos, Fiebre, Balerdi Balerdi), baina, azkenean, kantu berriak sortzearekin batera, Balerdi Balerdiren itzulera egiazkoa gertatu da.

Lan egiten duen institutuan atsedena hartu du Murok, baina bere lan egoera berriak ez du zerikusirik taldearen itzulerarekin. «Pentsa, duela bost urte eskatu nuen! Kasualitatea izan da aurten ematea. Baina ondo etorri zaigu, lasaiago ibili garelako gauzak aurrera eramateko orduan». Hilean kontzertu bat edo bi eman izan dituzte joan den urte amaieratik, Hegoko lautadaren ertzetik diskoa kaleratu zutenetik, baina entseatzeko aukera handirikez dute, Karlos Ortizen (baxua) eta Zararen (bateria) lan ordutegiak ez direlako askotan bat etortzen. «Goizez ere entseatu izan dugu».

Ia 40 urte igaro dira oholtza gainera aurrenekoz igo zinenetik, eta 13 urte dira dagoeneko Balerdi Balerdi nolabait desagertu zenetik. Zerk eraman zaitu berriro kantuak sortzera, haiek grabatzera, eta zuzenean haiek defenditzeko pausoa ematera?

Nik ez dut inoiz galdu musikarekiko zaletasuna eta harremana. Nahiz eta agian inoiz ez naizen hainbeste denbora egon mundu horretatik aparte. Agian, gehiegizko denbora pasatu da oraingoan, eta nire kasuan adin kontu bat ere badago. 55 urtetik gora ditut! [kar, kar]. 50 urterekin bururatu zitzaidan Tocamas taldean egindako kantu haiek grabatzea, eta nolabait itzuli egin nintzen berriro musikara.

Hura izan zenuenakuilua?

Bai, eta Marinorentzat [Goñi] ere bai, baina desanimatu egin zen. Marinok kantautore moduko emanaldi bat antolatu zuen Txantreako Akelarre tabernan, baina laguntza eskatu zigun. Nik hiruzpalau kantu jo nituen, haren alaba Julek ere parte hartu zuen... Eta Balerdi Erdirekin ere hor hasi ginen... Imanol eta Joni Ubeda anaiek asko lagundu ziguten, behin baino gehiagotan gonbidatu baikintuzten Bide Ertzean taldearekin jotzera.

Musikatik kanpo egon zaren urte hauetan segitu duzu idazten?

Ez, ez. Gainera, hasiera batean ez nuen kantu berririk egiteko asmorik. Ezta disko bat grabatzekorik ere. Marinok eta biok talde askotan jo dugu, eta hasierako asmoa zen haien kantuak jasotzea eta errepertorio txiki bat osatzea. Errepertorioaren erdia Balerdi Balerdirena zenez, Balerdi Erdi izenarekin hasi ginen kontzertuak egiten. Baina Marinok utzi egin zuen, eta hasi nintzen kantuak egiten. Nolabaiteko erreakzio bat izan zen.

Oholtzak tiratzen zaitu?

Ufa... ez dakit zer esan, nik beti oso gaizki pasatu izan baitut oholtza gainean. Horregatik, nahiago izan ditut beti leku txikiak, agertokia jendearen mailan dituztenak. Gu entzutera etortzen diren apur horiekin harreman zuzena izateko aukera ematen diguten lekuak.

35 urte baino gehiago daramatzazu musika munduan, etaoso garai ezberdinakezagutu dituzu. Denboraren perspektibarekin, nola ikusten duzu zure ibilbidea?

Balerdi Erdirekin hasi ginenean konturatu nintzen Balerdi Balerdi aurreko taldeetan banuela nire zeregina, baina Balerdirekin baino txikiagoa zela. Bereziki Fuletamolen eta Tocamasen. Haiek Patxi Osinagak bultzatu zituen, nahiz eta gero talde lan handia zuten. Gerora, Motos eta Fiebren ere talde lan handia zegoen. Norbaitek eramango zuen ideia bat entsegura, baina gero denon artean lantzen genuen. Balerdi Balerdi, aldiz,nireagoa zen.

Dena dela, beti aritu zara talde baten babesean. Ez duzu inoiz sentitu bakarrik aritzeko gogo edo beharrik?

Ez, ez zait inporta kanturen bat edo beste bakarrik jotzea noizean behin, baina taldearen laguntza eta babesa behar dut. Taldearekin batera jotzea. Eta kantuak sortzean, taldeari begira sortzen ditut. Adibidez,orain kantuak egiten ditudanean Balerdi Balerdiren gaur egungo formaziorako idazten ditut, eta konponketek ere formazio horrentzat eginak izan behar dute.

Hori bera aldaketa da zuretzat. Balerdi Balerdiren formazio klasikoan teklatua ere bazegoen, eta orain ez...

Patxiren [Goñi] bigarren gitarra eta Blankaren [Izkue] teklatua falta dira! Eta horrek baldintzatu egiten du. Baina beti pentsatu dut herri musikaren barruan ez dela beharrezkoa gehiegizko konponketak egitea. Aukera bat besterik ez da. Agian, konponketekin politago gelditzen dira, baina bakarka ere jo daitezke nik egiten ditudan kantu gehienak. Azken batean, garai bateko Balerdi Balerdin eta gaur egungoan oinarria bera da: erritmo atala, gitarra eta ahotsak.

Irakurri dizut noiz edo noiz The Kinks taldearen zalea zarela. Ray Daviesentaldeak estilo ugaritako kantuak egin ditu, batzuk leunagoak eta beste batzuk gogorragoak, baina beti oinarri bati eutsita. Hor kokatzen duzu zeure burua ere?

Bai, pop musikaren edo herri musikaren barruan oso ikuspegi irekia dut, denborarekin galdu egin dena. Oraindik ere oso estilo eta musika mota ezberdinak entzuten ditudalako. Baina 70eko hamarkadan horrelakoak ziren taldeetako asko, nahiz eta new wave garaian asko jo zen espezializaziora. Adibidez, Motos taldean mod kutsu bat zegoen, mod izan nahi genuen, baina erabat ez ginen [kar, kar]. Bagenuen puntu rocker bat ere! Eta ez zen soilik The Kinks. The Who ere nola sailkatzen zenuen?

Dogmetatik urruti beti...

Bai, hori da. Baina oinarri batekin. Alegia, birtuosoa izateari garrantzia eman gabe, melodiari garrantzia emanez eta punteoak beti laburrak egiten. Gogoratu behar da garai hartan rock sinfonikoa puri-purian zegoela, eta bateria solo ikaragarri luzeak eta halakoak oso ohikoak zirela. Guk hori gorrotatu egiten genuen. Rock soila oso gutxi entzuten zen, eta niri hori gustatzen zitzaidan. Eta gustatzen zait. Agian musikari erdipurdikoa naizelako!Ez naiz kapaza punteo luze bat egiteko [kar, kar].

Euskal Herrian izan da dogmarik musika egiteko orduan?

Ez, ez dut uste. Nahiko irekia izan da hemen rock mugimendua. Eta bada oraindik. Agian publikoa, pixkanaka-pixkanaka dogmatikoagoa bilakatzen ari da. Indie musika gustatzen zaionak indiea besterik ez du entzuten. Eta nire ustez, musika alorrean badira entzun ere egiten ez ditugun gauza asko.

Hizkuntzaren muga ere bada hor...

Bai, hizkuntzarena zama ikaragarria da. Hemen, Nafarroan, ghetto batean gaude, eta batzuk ghettoaren ghettoan daude. Duela hilabetegutxi Pottoka izan zen Iruñean jotzen, eta hamabi lagun izan ginen han. Kuadrillakoak eta lagunak... Pena izugarria eman zidan. Eta zergatik? Bada Pottoka ez delako sartzen inongo sailkapenetan. Nire ustez, aldeak alde, Mikel Laboaren ildotik egin du bere musika, eta bere mundu propioa izateaz gain, izugarri ederrak dira haren kantuak. Baina lau katu ginen kontzertuan.

Ezezagutza edo interes falta?

Nik uste dut ezezagutza dela, oso gutxi entzuten baita. Gainera, gaur egun badago arazo bat. Musika berria, kantu berriak zabaltzeko arazoak daude. Disko dendak gero eta gutxiago dira... Internet bidez zabaltzen da musika, baina ez bada sartzen zure gustukoak diren estiloen artean, mundu hori erabat kanpo gelditzen da. Besteena da; ez da zurea.

Lehen hori ez zen gertatzen?

Nik uste dut mende honetako fenomenoa dela. Pixkanaka jendea bere mundu espezializatuan itxi da.

Balerdi Balerdik jarraitzaile talde txiki baina fidel batlortu du. Baina ez da inoiz izan arrakasta handiko talde bat. Horrek eragiten du nolabaitekoetsipenik?

Bai, zalantzarik gabe. Guk, adibidez, taldea horren ondorioz desegin genuen 2000. urtean. Desanimatuta geunden. Bagenituen kantu berri batzuk, baina ez genuen erantzun handirik sumatzen. Baina horrela da mundua. Nik ez dut inoiz pentsatu musikako profesionala izatea.

Ez zarete itzuli oso garai errazean.

Ez, batez ere baldintzak asko kaskartu direlako. Baldintza teknikoak inoiz baino hobeak izan daitezke, baina ekonomikoak ez. Tira, gure asmoa ez da kontzertu handietan sartzea, eta ez gara kexu jotzen dugunarekin. Baina gustatuko litzaiguke apur bat gehiago kobratzea! Gastuak berdintzeko behintzat.

80ko hamarkadaren hasieran, Motos taldearekin batera, oholtza gerora RRVa osatuko zuten taldeekin partekatu zenuen. Nola bizi izan zenuen mugimendu hura?

Naturaltasunez. Nik aukera ezberdinak ikusten nituen eta, adibidez, oso ezberdinak iruditzen zitzaizkidan La Polla Records eta Barricada. Gu ere tartean ginen, beste hainbat talderekin batera. Gero etiketa jartzea abantaila eta arazo bihurtzen da, talde batzuk hortik kanpo gelditu eta jendeak aintzat hartzen ez dituelako. Eta hori pena izan zen. Adibidez, aurrekoan mugimendu hari buruzko erreportaje bat eman zuten telebistan, eta Jotakie ez zuten aipatu, nire ustez gure musikan egon den talderik borobilena. Hamar urte geroago sortu zen beste talde handi bat: Tapia eta Leturia Band. Izugarrizko taldea zen, baina espezializatzearen ondorioak jasan zituen, ez baitzen erraza sailkatzea. Ez zen sartzen ezta trikitiaren munduan ere. Lehen planoan ez daudenak edo joera jakin baten barruan kokatzen ez direnak bazterrean gelditzen dira. Eta askotan, perla handiak daude horien artean.

Segitzen dituzu talde berriak?

Oso gutxi. Zoritxarrez, esan beharko dut. Azkenaldian, The Uski's deskubritu dut, oso bide estu batetik doan taldea! Baina, tira, agian gugatik ere gauza bera esango dute!

Zuk ez duzu, baina, hori pentsatuko.

Ez, ez [kar, kar].

Balerdi Balerdiren hitzetan bada umorea, nolabaiteko ironia bat. Baina beti errealitateari oso lotutakoa. Zer garrantzi du umoreak?

Umorea inportantea da. Popa edo rocka egiten oso serio jartzea absurdua da. Eta absurdua da, era berean, beti amodiozko kantuak egitea. Egin daitezke sentimenduei buruzko kantuak, edota ideiei lotutakoak, baina nire kasuan, behintzat, neure burua kontraesanez betea ikusi izan dut beti. Eta kontraesanak azaleratzen ditut kantuetan. Adinak ere izango du zerikusirik...

Adin batetik aurrera ezin idatzi zenbait gauza?

Beno, nik orain erretiroa hartu nahi dut, baina ez naiz hasiko horri buruzko kantu bat egiten! [kar, kar]. Ez da oso rocker gelditzen! Baina nagoen tokitik abiatuta egiten ditut kantuak. Eta ironia erabili behar badut, lehendabizi neure buruarekiko eta neure munduarekikoa da ironia hori. Kritikoa izatea ondo dago, baina batez ere norberarekin izan behar da kritikoa. Eta ez dut esaten nire hitzak autokritikoak direnik. Baina, gutxienez, anbiguotasun bat dute.

Mezu zuzenari ere ez diozu bizkarra ematen. Hor dago azkeneko diskoan Ezkabapean kantua.

Batzuetan, beharrezkoa da mezu zuzena. Eta, hala ere, ni ez naiz oso mezu argien zalea. Edo ez naiz ausartzen behintzat. Ezkabapeankantuan hiriak izan duen garapenaz ari naiz. Ikusten dugu nola langile auzoak ahaztuta gelditu diren eta neurri batean bi Iruñea egin diren.

Nola ikusten duzu Iruñea kulturaren alorrean?Azkeneko diskoan bada kantu bat oso esanguratsua: Iruñean rokanrolik ez.

Gero eta hiri probintzianoagoa da. Eta hori penagarria da. Izan zitekeen hiri burges baina modernoa bidean galdu da. Tradizionalismoa ematen duen baino handiagoa da Iruñean. Nik baditut kultur kezkak, baina hemen apenas dagoen ezer. Adibidez, luxu bat Sanchez Ostiz bat izatea, baina erabat baztertuta dago. Kultura ofizialaren barruan oso gauza gutxi dago. Eta ez dago agerian, baina Opus Deiren eragina izugarria da hirian. Agian, ez da soilik Opusa, baina integrismo horrek eragiten duen giroa erabat barneratuta daukagu gure gizartean.

Etsipena nabaritzen zaizu. Etorkizuna erebeltz ikusten duzu?

Ez dut sumatzen aldaketarik. PSNk 1978tik hona egin duena ikusita... Ni oroitzen naiz Urralburuk eta abarrek 1977an Gernikako Arbolaren aurrean egin zuten argazkiaz! Baina hurrengo urterako dena aldatuta zegoen. Eta onartu behar dut Iruñeak loraldi bat izan zuela Julian BalduzPSNko alkatea egon zenean. Orduan sortu ziren hainbat gauza, udal ikastola, eta abar...

Etorkizunik bai Balerdi Balerdik?

Bai, bai, gure asmoa kantu berriak egitea da. Ez badira gauzak izugarri okertzen, hirukote moduan segituko dugu. Eta saiatuko gara ondo prestatzen eta ondo jotzen. Gure neurrian. Gure martxan.