Ihintza Arrieta Imatz: «GALen atentatuen biharamunean, gogorrena zen ikastolara joatea deus gertatu ez balitz bezala»

Izena aldatu zioten Baionako Herriko Etxean, bere sortzea deklaratu zutenean. Nerea izendatu zuten, Ihintza ez omen baitzen izen bat. Duela bi urte lortu zuen Ihintza Arrieta Imatz ofizialki ere izaten (Baiona, 1973). Euskal Irratietako kazetaria da, goizeko lehen berri sailen aurkezlea: haren ahotsa entzunez iratzartzen da Ipar Euskal Herriko hainbat jende egunero. Ibilbide oparoa du kazetaritzan; euskal gatazka segitu izan du, eta baita bizi ere: GALen atentatuen garai ilunak ezagutu ditu nerabe zela. Nortasunean «argiki» eragin dio horrek: «Segurtasunik ezaren sentsazio etengabea». 

Euskal Irratien geroa dilindan egon zen iaz, FSER diru laguntza kentzeko arriskua izan zenean. Nola zarete? 

Egoera prekario batean. Eta, sustut, etengabeko ezjakintasun baten aitzinean. Bagenuke lan anitz eskaintzeko, baina beti diru faltaren menpe gara. FSER da gure diru sartze nagusia, eta ez dakit zer ekarriko lukeen laguntza hori kentzeak. Beharrik, ez da gertatu. Baina, bestela ere, azken urteetan ohartu gara geroz eta langile gutiago garela, eta, hala ere, geroz eta zailtasun ekonomiko handiagoak ditugula. Gastuak igotzen direlako gertatzen da, eta, oro har, diru laguntzak apaltzen direlako. Beraz, jadanik egoera nahiko zaurgarri batean ziren irratiak, are gehiago prekarizatzen dira. Ez gaitu horrek gelditzen, baina egia da ekonomikoki ez dela erraza. Beti kasu egin behar dugu, eta irrati elkarteentzat diruarena problematikoa da.

Euskalgintzaren arloan, ez da beti biziki argi lana non hasten den eta militantzia non. Militantziaz lan egiten duzu?

Euskaraz lan egiteko xantza dut kazetaritzan hasi naizenetik. 24 urte dira, anitz ikasi dut: bai Ipar Euskal Herriko egiturei buruz, bai entitateei buruz, elkarteak, jendea... Harrigarria da zenbat ikasten dugun. Egia da, aldi berean, euskalgintzak militantzia parte bat eskatzen duela, euskaraz lan egin nahi baitugu, euskara defendatzen baitugu eta euskaraz bizi nahi baitugu. Egitasmo anitzetan galdetuak gara, eta parte hartzen dugu. Urteen poderioz, geroz eta gehiago entseatzen gara lanaren eta militantziaren artean oreka bat atzematen. Gaur egun, oreka hori badela erran dezakegu, gutxi gorabehera. Ni hasi nintzelarik ez zen hala, baina orain militantziaz egiten ditugun gauzak konpentsatzen entseatzen gara.

Erran duzu anitz ikasi duzula. Zer dakar euskarazko irrati libre bat izateak gaur egun? 

Sekulako pisua dugu gaur egun, bai instituzioek eta bai politikariek garai batean neurtzen ez zutena. Hasi nintzenean, prentsaurreko batera iristen nintzen eta ez nintzen existitzen, ez ninduten begiratzen ere. Baditut oroitzapenak... Baionako hautetsiek hauteskunde kanpainak egin, beste kazetariak iritsi eta haiekin hitz egiten aritzen ziren; ni iritsi, eta han ez banintz bezala egiten zuten. Zinez sentitzen nintzen deus ez banintz bezala. Gaur egun, uste dut haiek ere neurtzen dutela euskal hedabideek badugula publiko bat, baditugula entzule batzuk, eta gure bitartez beren ahotsa entzunarazten ahal dutela; badakite berentzat baliagarri izan daitekeela. Beste ezagupen bat badugu, eta frogatu dugu gai garela lan egiteko. Ez dugu lotsarik izaterik beste irratien edo hedabideen aitzinean; pareko gara, eta jendea horretaz ohartu da. Ez da beti hala izan.

«Euskal hedabideok sekulako pisua dugu egun, instituzioek eta politika munduak garai batean neurtzen ez zuena. Hasi nintzenean, prentsaurreko batera iristen nintzen eta ez nintzen existitzen, ez ninduten begiratzen ere»

Kazetaritza ikuspegitik zer ekartzen ahal da euskal irrati gisa?

Irrati libre gisa, gaien hautua badugu, baita gaiak tratatzeko maneraren hautua ere. Alternatiboak izanik, gaiei gure ikuspegi propioa ematen ahal diegu; izan berdintasunetik, feminismotik, antifaxismotik... Beste komunikabide batzuetan egiten ahalko ez genukeena egiteko aukera badugu. Askatasun hori ez da leku guzietan izaten, eta horretaz ohartu behar dugu.

Irratiarekin goizean goiz iratzartzen direnek zure boza entzuten dute. Zer da irratira heltzean egiten duzun lehen gauza?

Kafea! Ni 04:45ean heltzen naiz, eta lehen gauza bezperan besteek prestatu dizkidaten gaiak begiratzea da; bezperan adosten ditugu biharamuneko berrietan emanen ditugun gai nagusiak. Dena berriz irakurtzen dut, soinuak entzuten ditut, prentsa begiratzen dut, beste irrati eta egunkarietan diren gai nagusiak begiratzen ditut, eta horren arabera gai labur batzuk ere gehitzen ditut. Lehen berri saila 06:30ean dut. Hori guztia prestatzeko, ez du iduri, baina denbora behar da; batez ere, prentsa irakurketa egiteko eta jakiteko gutxi gorabehera zein izanen diren eguneko Euskal Herriko gaiak. Baina ez dut beti aurkezle lana egin; idazkari gisa sartu nintzen, eta uste dut aski fite ohartu ginela denak ez zela niretako toki egokia. Ondotik hasi nintzen animazioan, gero kazetaritzan, eta, azkenik, aurkezle.

Zer duzu nahiago?

Kanpoan izatea maite dut. Baina goizetan aritzeak ahalbideratzen dit tenore finkoak ukaitea eta, beraz, ondoan ditudan gauzak hobeki antolatzea. Terrenoan izanik astea antolatzea zailago da, baina egia da goizetan jaikitzea konplikatua izan daitekeela. Kanpoan izateak baditu konplikazioak nire antolaketarentzat, baina, berez, maite dut kanpoan izatea.

Lan hau militantea izan daitekeela erran duzu. Giro militante batean handitu zara: iheslari alaba izatea, GALen garaia... Zer oroitzapen duzu haurtzaroaz? 

Ez nintzen hain haurra: 12-13 urte nituen, eta biziki ongi oroitzen dut. Biziki konplikatua izan zen anaiarentzat eta biontzat. Sortu girenetik, konplikatua izan da gure bizitza: aita ez zen etxean, edo bai, edo ez, edo bai, edo ez... Amak kudeatu gaitu ahal zuen bezala; bera lanean ari zen, erizaina zen. Beti bizi izan gara atxiloketen, atentatuen eta manifestazioen artean. Gero, ikastolen sortzearekin, gauza bera. Lehen belaunaldietakoak gara: ez genekien klaseak non eginen genituen, nora joanen ginen, biharamunean non izanen ginen. Beti bizi izan gara bilintzi-balantza horretan. Errango nuke, dena den, nire biziko garai gogorrenak GALen garaiak izan zirela.

Zer-nolako egoera zen?

Baiona Ttipian ibiltzen ginen gu egunero. Garai hartako errefuxiatu guziak desagertu dira: edo gorde behar izan dira momentu batez, edo hil dituzte. Eta hil dituzte gure begien aitzinean. Gertatu da gu Baiona Ttipian egotea eta atentatuak izatea. Gertatu da gu etxera iritsi eta minutu batzuk lehenago gurekin ziren errefuxiatuak Monbarren hiltzea. Laurden bat lehenago haiekin ginen, etxera iritsi ginen, gure ama deitu zuten, berriz jautsi ginen Baiona Ttipira amarekin, eta lurrean ziren lauak. GALen atentatuen biharamunean, gogorrena zen ikastolara joan behar ginela deus gertatu ez balitz bezala. Garai hartan ez ziren orain hartzen diren neurri edo laguntza guziak haur bat halako egoera bat gainditzen laguntzeko. Beraz, beldurraren gainean idatzi dugu gure bizia, hori segur da, eta hori gelditzen da. Segurtasun falta bat, etengabea. 

Oraino sumatzen duzu? 

Nortasunean, bai. Denbora guzia ginen zainduak, segituak... Gero bi gurasoak kartzelan, gu bakarrik... Beti bazen zerbait. 

Halere, militante izan zara. Naturalki egin duzu hautu hori? 

Bai, handitu naiz niretzat errepresioa zen horretan, giro horretan. Egia da giro berezia zela Baionan: Patxa mugimendua ezagutu nuen, Baiona Ttipia biziki dinamikoa zen, gauza anitz gertatzen zen; Piztun hasi ginen, formakuntzak bagenituen... Militantea nintzen, eta, aldi berean, formatzen nintzen. Ostatu abertzale anitz baziren, eta gauza anitz gertatzen zen hor. Hor handitu naiz, eta hor garatu naiz. Ez nuen ene burua bestela ikusten; naturalki egin dut. 

Zu ere atxilotu zintuzten. 

Bai, ahantzia nuen... Noiz izan zen? 

2005ean...

Berez, ez ziren etorri ni atxilotzera. Etxerat-eko permanente izan nintzen —garaian Gureak deitzen zen—. Donibane Lohizunen genuen lokala; paperetan idazkaria nintzen, eta elkartea utzi, irratian hasi, eta orduan joan ziren egoitzara miaketa bat egitera. Sarraila aldatua zuten, baina joan zirenean, abokatuen lokala bilakatua zen, ez zen gehiago Gureak-en lokala. Ene xerka jin ziren lekuko bezala, atea irekitzeko. Sartu zirelarik, ikusi zituzten abokatuen dosierrak. Uste zuten ez-dakit-zer atzemanen zutela, eta, beraz, atxiloaldian eman ninduten. Aurretik, etxera arribatzen ikusi nituelarik, deitu nuen irratira, Iñaki Etxeleku ukan nuen, eta erran nion: «Ate aitzinean dira, ene bila heldu dira». Galdetu zidan zer egin behar zuen, eta erran nion deus ez ere egiteko, ez zutela ezer. Ez nuen ulertzen zergatik atxilotu ninduten, lekuko bezala eraman nindutelako hasieran. Hortaz, erabaki nuen ez jatea, eta ez edatea. Erran nien: «Ez banauzue askatzen, ez dut janen eta ez dut edanen». Banekien hori eginez gero biharamunean trenpu sartuko nintzela, eta beharbada beldurtuko zirela. Biharamun goizean jaiki nintzen, eta erori, zerraldo. Medikua deitu zuten, jan behar nuela, eta nik ez nuela janen. Arratsaldean utzi ninduten aske. Ateratzean ohartu nintzen Iñakik, Ekhik [Erremundegi] eta beste batzuek prentsaurrekoa antolatu zutela, kazetari sindikatua deitu zutela... Sekulakoa muntatu zuten. 

Kazetari gisa euskal gatazka segitu duzu. Zer azterketa egiten duzu? 

Euskal hedabideok badugu zeregin handia gatazkan eta gatazkaren konponbidean, askotan komunikabide ofizialek edo estatuen komunikabideek ematen ez duten informazio bat ematen baitugu, beste ahots bat. Armagabetzea izan zenean, baita lehenago ere, atxiloketak zirenean, jendeak ohitura bazuen irratira deitzeko. Beste ikuspegi bat ematen ahal dugu, ez bortxaz Poliziak edo epaile batek emanen duena, herritar xume batena baizik. Inportantea da horiei ere ahotsa ematea, eta uste dut guk egin ahal izan dugula hori. 

«Euskal hedabideok badugu zeregin handia gatazkan eta gatazkaren konponbidean, askotan komunikabide ofizialek edo estatuen komunikabideek ematen ez duten informazio bat ematen baitugu»

Gatazkaren konponbidea ere gertutik behatu duzu. Prozesua nolakoa izan da? 

Garaiak aldatu dira anitz. Ipar Euskal Herrian, euskal militanteek, ingurukoek eta bidean lotu den jendeak sekulako lana egin dute. Bai kazetari bezala, bai militante bezala, interes handia izan dut Euskal Herriaren eta gatazkaren bilakaeran. Uste dut eredugarria izan dela hemen eraman den prozesua, alde izan edo kontra izan. Egin den bidea berezia izan da: pertsona bezala, anitz eman dugu; kazetari bezala, anitz lan egin dugu, informatzeko, komunikatzeko, kontatzeko zer gertatzen zen momentu bakoitzean, eta zergatik urrats horiek egiten ziren. Entseatzeko ulertarazten, eta pedagogia lan bat egiten. Uste dut iritsi garela sinesgarritasun puntu batera, bai militanteak izan direnak, bai komunikazio lanean ibili garenak. Gaur egun iritsi garen puntura iritsi bagara, hori guztia gertatu delako izan da posible. Elementu guziak beharrezkoak izan dira. 

Batzuetan gurutzatu direa militantearen eta kazetariaren jarduera? 

Ez da batere erraza kudeatzea, eta adibide argienak izan dira gatazkaren gaia eta gatazkaren konponbidearena. Militante bezala hurbiletik segitu ditut, baina, aldi berean, kazetaria nintzen. Entseatu naiz ahal bezala biak jorratzen, ahal nuen neutraltasun handienarekin, nahiz eta ez naizen neutrala... Nolanahi ere, jendeak badaki hala ez naizela... Dudan bizia dut, dudan haurtzaroa ukan dut, eta egin naiz egin naizena, izan dudan biziarekin. Halere, entseatu naiz hori guztia segitzen ahal nuen zintzoen: kazetaritza arloan elkarrizketak proposatuz, parte hartuz, hobeki ulertzeko zer gertatzen zen. Eta gero militante bezala gauza bera eginez: parte hartuz, ulertzeko zer gertatzen ari zen momentu bakoitzean. 

Zure ibilbidean, zerk markatu zaitu gehien? 

Gehien markatu nauena gatazkaren garapena eta konponbidea izan da. Gai sozialak ere gustuko ditut: feminismoa, bizi bukaeraren gaia, sozial arloko gatazkak... Bereziki hunkitu naute halakoek. Bonnemaison medikuaren afera izan da gehien markatu nauena, beharbada. Pauen [Okzitania] auzia izan zuenean, biziki mediatikoa izan zen, eta berezia. Markatu ninduen ikusteak hura zer egoeratan zen, eta nola hedabide guziek salto egiten ahal duten pertsona zauritu baten gainera. Guk ez genuen irudi berezirik behar, eta zoko batean egoten ginen. Haren sostengu komiteari ahotsa ematen saiatu ginen, baina ikusten genuen Frantziako komunikabideek haren argazkia nahi zutela. Denak haren gainean ziren. Kazetaritza mota horrek jenatzen nau.