Baratze baten erdian eseri da Orlando Carriqueo (Valcheta, Argentina, 1971), parez pare dituen mendiei so. Bertzelakoa da egoera haren sortetxean, maputxeen herrian: gero eta lur gutxiago dauzkate eskura. Rio Negro eta Chubut-eko Parlamentu Maputxearen Koordinakundean (Argentina) bozeramaile lanetan dihardu. Martin Etxea migratzaileentzako eta jatorrizko herrialdeetan jazarpena pairatzen duten giza eskubideen defendatzaileentzako harrera etxeak gonbidatuta Euskal Herrian izan zen udan, pare bat hilabeterako. Nazioarteko bira bat egiten ari da maputxeen egoeraren berri emateko.
Helburu nagusi bakar bat aldarrikatzera etorri zara: maputxeen lurrak berreskuratzea.
Bai, gure ondareak berreskuratzea. Eta gure markoa ez da soilik gure probintzia, Rio Negro, baizik eta Hego Amerika guztia. Guk Abiyasala deitzen diogu eremu horri, zeinetan herri indigena anitz dauden, eta herri horietako lur anitz suntsitzen ari diren. Arazo hori gure arazotzat jo beharrean, nazioarteratu egin dugu, indar handiagoa lor dezagun eta urrunagotik entzun gaitzaten. Maputxeen herriak esplotatzen ari dira, baina ez soilik gure eskualdean: Patagonia guztia dago egoera gordin horretan.
Eskuin muturra dago Argentinako Gobernuan. Zertan eragiten dio horrek maputxeen herriari?
Eskuina helburu bakar batekin iritsi zen gobernura: politika estraktibista aplikatzea. Politika horrek ahuldu egiten du demokrazia, eta hori gure munduaren ispilu bat baino ez da: demokrazia saltzen digute eta labana sartzen digute bizkarretik. Bizitzen ari garen garai honetan krisi ugari dago.
Zer krisi?
Krisi demokratikoa, laborala, soziala, ekonomikoa, eta migrazio krisia. Errango nuke pandemiaren ondotik sortutako zerbait dela, edo behintzat orduan indartu zen gehien. Jende askok pentsamendu indibidualista eta biolento bat garatu zuen, eta askok aldaketa erradikal baten alde bozkatu zuten. Aldaketa horrek, baina, erran nahi du giza eskubideak kolokan jarriko direla, eta giza sektore bat hagitz kaltetuta aterako dela. Zergatik ari zaizkigu lurrak kentzen eta kentzen? Nork baimentzen du hori?
«Ondorioak nazioartean pairatzen ditugu, baina lurrak guri zapuzten dizkigute, etxeak guri kentzen, eta hori ez da ikusten»
Kapitalismoak?
Mundua ulertzeko modu horrek ez du planteatzen gaizki dagoenik lurrak behar horietarako erabiltzea. Gure lurrak, bertzeak bertze, petrolioa ateratzeko erabiltzen dituzte, hidrogeno berdea sortzeko eta litioa lortzeko. Gu, berriz, lanik egin ahal izan gabe geratzen gara, eta etxerik gabe, eta jatekorik gabe. Genozidio bat da hau, baina genozidiotzat hartzen ez diren tresnekin egina.
Identitatearen aldeko mugimendu bat piztu da zuenean; jendeak erantzuten duen seinale.
Kultura bakarreko lurralde bat ari dira sortzen: patriarkala, nazionalista eta homogeneoa. Kapitalismoa min handia egiten ari da, baina, era berean, mugimendu positibo bat ari da indartzen. Gure kultura, hizkuntza eta identitatea lapurtzen ari zaizkigun honetan, horren guztiaren aldeko aldarria egiten duen mugimendu bat sortu da, eta jendea hagitz indartsu ari da borrokatzen.
Lurrak esplotatzearen ondorioz, hainbat maputxek ihes egin behar izaten dute bere herritik. Nora joaten dira?
Halabeharrez, hirira. Pentsa zer den bizi guztia landa eremuan eman duen adineko batentzat hiri jendetsu eta mugitu batera aldatzea. Ez da gure formetara egokitzen, hirian ez baitute maputxerik nahi. Eta horrela bizi gara: ez hemen, ez han, ez inon.
Eta arazo hau, kapitalismoarena eta eskuinarena, mundu mailakoa da, ez gurea bakarrik, baina guri ari zaizkigu kalte handiena egiten. Ondorioak nazioartean pairatzen ditugu, baina lurrak guri zapuzten dizkigute, etxeak guri kentzen, eta hori ez da ikusten.
Enpresa multinazionalek eraisten dizkizuete lurrak?
Bai, eta horretan ari diren berberak kontrolatzen dituzte gobernuak; beren politikak inposatzen dituzte. Diru gehien duena dago boterean; hori horrela izan da beti, eta indigenok, behe klasekook, ez daukagu eskubiderik eskubideak izateko.
«Enpresek, etekin horiek denak lortzeko, ura erabiltzen dute, eta hondakinez betetzen dute. Dagoeneko maputxe asko dira ur kutsatu hori edatea bertze aukerarik ez dutenak»
Eta zer gertatzen da urarekin?
Litioa, petrolioa eta gasa baino garrantzitsuagoa da ura, eta kutsatzen ari dira. Enpresek, etekin horiek denak lortzeko, ura erabiltzen dute, eta hondakinez betetzen dute. Dagoeneko maputxe anitzek ur kutsatu hori edatea bertze aukerarik ez dute.
Javier Milei Argentinako presidenteak garaipen handia lortu zuen kargura iritsi eta lau hilabetera: Diputatuen Ganberak omnibus legea onartzea. Nola ari da garatzen?
Uste bezain gaizki. Mileiren gobernuak terroristatzat hartzen gaitu, eta aurpegiratzen digu guk geuk eman diegula su gure lurrei. Lehorteak hala eraginda, duela zortzi urtetik hona sute anitz pizten ari dira Patagonian, eta Mileik guri botatzen digu errua, baina ez du zentzurik. Gu ari gara gure lurren alde borrokatzen, itzuli diezazkigutela eskatzen, eta orain, erre eginen ditugu? Hori egiten dute aitzakia bat izan dezaten guri lurrik ez itzultzeko, noski.
Omnibus legeak presidentearen esku utzi zituen Kongresuarenak ziren eskumen anitz, eta guk hasieratik salatu dugu hori atzerapauso bat dela demokrazian. Horrek eragina du, adibidez, osasun publikoan, hezkuntza publikoan eta berme konstituzionaletan. Errepublikak zerbait baldin badu, botere banaketa du, eta hemen boterea txapela bakarrean dago.
Mileik bultzatuta, petrolioa eskuratzeko gordailu handi bat sortzen ari dira Patagonian, eta dagoeneko hasia da martxan. Nola doa?
30.000 kilometro koadro dituen eremua da, hidrokarburoak esplotatzeko sortua; hori ere gure lurretan kokatua, Patagonian. Sekulako txikizioa egiten ari dira, eta horretarako ere ur anitz ari dira erabiltzen. Hortik ateratako ondasunak, batik bat, Espainiara, Frantziara eta Alemaniara eramaten dituzte, eta guri ur kutsatua eta lur eraitsiak uzten dizkigute. Lau probintzia hartzen ditu Vaca Muertak, eta handitzea da asmoa.
«Gure kultura, hizkuntza eta identitatea lapurtzen ari zaizkigun honetan, horren guztiaren aldeko aldarria egiten duen mugimendu bat sortu da, eta jendea hagitz indartsu ari da borrokatzen»
Maputxeek badute berme konstituzionalik?
Ez. Kriminalizatu egiten gaituzte, terroristatzat hartu. Eta diktadura batean bagina bezala tratatzen gaituzte; 76ko diktadurara itzultzea bezala da. Urre, zilar, uranio, litio eta harkaitz meatzaritzako 53 proiektu daude gure probintzian.
Bada zuen aldarriekin ados ez dagoen maputxerik?
Bai, noski, eta hori da, hain zuzen ere, estatuak nahi duena. Kontzientziatuta ez bazaude, erraza da gobernuaren tranpetan erortzea. Saltzen duten demokrazia horretan, ematen du entzuten gaituztela, eta bada gure kontra ari ez direla pentsatzen duenik. Sinisten dute nazioarteko ikuspuntu baten alde ari garela: gure lurrak ustiatzeak mesede egiten duela hemendik kanpo, eta egin dezakeela hemen ere. Agintariak haiekin biltzen dira, eta hurbil sentiarazten dituzte, baina bertze gezur bat bertzerik ez da.
