Gauzak aldatu dira, edo ez

Emakume ororen bizitza, simulatzen edo disimulatzen saiatu arren, menperatuko duen pertsona hori bilatzeko desioa baino ez da». Pilar Primo de Rivera falangistakidatzi zuen hamaika arauetako bat da. Emakumeek senarra zoriontsu egiteko gida bat izan zezaten. Eta neskatoak halakoak ikastera behartzen zituen eskola frankistak. Ideologia totalitarioa haurrengan txertatzeko bitartekoa zen hezkuntza, eta emakumeei argi utzi behar zitzaien zein zen haien zeregina bizitzan: ezkontzea, umeak zaintzea eta etxeko lanak egitea. Sasoi hartako hezkuntza sistemaren «krudeltasun absurdo eta zentzugabea» jasaten duten bost neskatoren egunerokoa kontatzen du Tanttaka Teatroaren El Florido Pensil. Neskak obrak. Betiere, umorea dela bitarteko. Igandean estreinatuko dute, Urnietako Sarobe aretoan (Gipuzkoa), 19:30ean.

Izatez, Andres Sopeñaren liburu bat da El Florido Pensil, 1994an idatzia. Duela hogei urte antzerkirako egokitu zuen Tanttakak, eta sekulako sona lortu zuen Euskal Herrian zein kanpoan —euskaraz, katalanez, galizieraz eta gaztelaniaz eman zuten—. Diktadura garaian neskak eta mutilak bereizita joaten ziren eskolara, eta jatorrizko bertsioak gizonezkoen egunerokotasuna jasotzen du. Orain, lehen aldiz, garai hartako emakumeen egoera islatuko dute. Mireia Gabilondo eta Fernando Bernues dira antzezlanaren zuzendariak, eta Loli Astoreka, Gurutze Beitia, Teresa Calo, Elena Irureta eta Itziar Lazkano ariko dira aktore lanetan.

Eszena berri batzuk sartu dituzten arren, aurreko ikuskizunak zuen joko berari eutsi diote:egungo bost heldu bildu dira haurtzaroa gogoratzeko. Loli Astorekak frankismoaren azken urteak bizi izan zituen, eta antzezlanean ageri diren hainbat kontu ondo oroitzen ditu: «Eskolan ez ziguten euskaraz hitz egiten uzten, erregelaz jotzen gintuzten, Cara al sol [Falangearen ereserkia] abestu behar genuen, Espainiako bandera igotzen genuen...». Baina, «zorionez», ez zaio traumarik gelditu: «Nik uste dut autodefentsa modu bat izango dela; gauza txarrak norberak ezabatu egiten ditu».

Erabateko errepresioa dute pertsonaiek. Eskolan dena buruz ikastera behartzen dituzte, ezer ulertu gabe. Ikasle onak direnak moldatuko dira, baina gehiago kostatzen zaionak ez du irudimena erabiltzea beste erremediorik izango. Norbaitek hanka sartuz gero, berriz, beti adi dago moja zigortzeko. «Eta inork ez dizu azalpenik ematen», erantsi du Astorekak. Gabilondoren arabera, okerrena da ezin dutela ezer egin egoera horren aurka. «Etxera joan, eta ezin duzu ezer esan. Eta esaten baduzu, erantzungo dizute: 'Zerbait gaizki egingo zenuen!'».

Baina debekuek eta errietek, ohiko bilakatzen direnean, eragina galdu ohi dute. Umeak ez dira kikilduko mojen edo apaizen aurrean. Barrabaskeria bat baino gehiago egingo dizkiete, eta, sarritan, nahi bezala aterako zaizkie gauzak. Finean, dibertitzea beste asmorik ez baitute aspergarri gertatzen zaien eskola horretan. Zinemara joatea edo Simonina neskame pertxentarekin arratsalde bat pasatzea «zerua» bezalakoak dira haur horientzat.

Bat baino gehiago dira eszena gogorrak antzezlanean. Bittori konfesatzera joatean, abadeari kontatuko dio Tarzan asko gustatzen zaiola. Maitemindu egin dela, edo bere idoloa dela, finean. Orduan, abadeak haurra estutuko du den-dena kontatzeko esanez. Haurrak Tarzan buruanduenean zer egiten duen jakin nahi du, lizunkeriatan pentsatzen hasita. «Horrela zen, eta gogorrago ere bai. Ez dakit ukituak egitera iritsiko ziren. Sexua txarra zela esaten zieten umeei, eta apaiz horiek umeak baino askoz ere okerragoak ziren», azaldu du Gabilondok.

Umorez kontatutako drama

Haurren kontrako delitu zantzuak ageri dira obran maiz. Baina istorioa haien ezjakintasunetik dago kontatuta, eta hori da ikuskizuneko umore eragile nagusia. «Dramari dramatismoa ken diezaiokegu denbora pasatu ondoren, eta horretaz satira eta barre egin», azaldu du Astorekak. Haren arabera, ikusleek ondo pasatuko dute antzokian, baina handik ateratakoan hausnarketak egiteko ate bat zabalduko zaie.

Bi publiko mota izango ditu ikuskizunak. Eskolan frankismoaren ondorioak bizi izan dituztenak, eta egoera hori entzunda soilik ezagutzen dutenak. «Egungo gazteek badakite diktadura bat egon zela, baina ez dakit horrek zer esan nahi zuen ba ote dakiten», azaldu du Gabilondok. Haiei informatzeko balioko die ikuskizunak. Eta bizi izan dutenei, berriz, oroitzapenak etorriko zaizkie burura. «Segituan hasten dira: 'Nik neukan moja bat, nik sufritu nuen...' Denak daude kontatzeko gogo horrekin». Isilpean gorde dituztelako urteotan gauza asko. Haren arabera, orain dela hogei urte «katarsi» moduan funtzionatu zuen obrak, eta uste du orain ere hala izango dela.

Ez da hainbeste denbora igaro frankismoa amaitu zenetik. 41 baino ez dira diktadorea hil zela. Eta gauzak zenbateraino aldatu diren, horra hor zalantza. «Beste garai batzuk dira, edo ez, auskalo», dio Gabilondok. «Garbigailu bat erosteko ez dut senarraren sinadurarik behar orain, baina emakumeak hiltzen jarraitzen dute, diru gutxiago kobratzen dute gizonen lan bera eginda...», erantsi du Gurutze Beitia aktoreak. Astorekaren esanetan, lehen,emakumeak eta gizonak desberdin hezten ziren; egun, ez dirudi desberdintasun hori existitzen denik. «Baina ondorioek ez dute hori esaten».