«Medikuaren zeregina da etorkizunaz hitz egitea»

Osakidetzako medikua da Iñaki Saralegi (1966, Iruñea), zainketa intentsiboetakoa. Bi urte daramatza Araban aurretiazko borondateak sustatzeko programa pilotu bat zuzentzen. Ordutik, 700 elkarrizketa baino gehiago egin dituzte; Arabako osasun zentro guztietara zabaldutako proiektua da, eta ospitaleetan gaixo kronikoak artatzen dituzten unitateak ere hartzen ditu. «Herritarrei informazioa ematea da helburua, eta profesionalak trebatzea». Xedea da, hain zuzen ere, gero eta mediku eta erizain gehiago egotea trebatuta, eta elkarrizketa horiek gero eta usuago egitea kontsultetan. «Badira egun egiten duten profesionalak, baina zabaltzea da asmoa». Osakidetza osora.

Aurreko hamarraldiaren hasieratik legezkoa da aurretiazko borondateen agiriak egitea; horretarako era badute gura duten guztiek. Zertarako, orduan, agiri horiek sustatzeko plan bat?

Okerra izan zen helburua; bazirudien jomuga agiriak egitea zela. Baina agiriak egiteagatik egiteak ez du zentzurik; garrantzitsuena jendea informatzea da, eta jendeari erabakiak hartzen laguntzea. Esaterako, agiri oso generikoak egiten badira, ez dute gehiegirako balio. Pertsona bakoitzaren egoera aintzat hartuta egin behar dira agiriak, eta pertsona hori zainduko duten profesionalek parte hartu behar dute horretan, era natural batean. Beste toki batzuetan halaxe egiten da: AEBak, Kanada, Australia, Zeelanda Berria... Horietan ez dizute esaten zenbat agiri dituzten erregistratuta; ez diote garrantzirik ematen. Garrantzitsuena da jakitea zenbat pertsonak egin duten gogoeta gaiaz, zenbat familia edo lagunartetan izan den gaia hizpide. Ardatza non jartzen den; hor dago aldea, eta profesional asko aspaldi ari ginen eskatzen ardatza aldatzeko.

700 elkarrizketa inguru egin dituzue egitasmoaren barruan. Denak amaitzen dira aurretiazko borondateen agiri bat izenpetu eta erregistratuta?

Ez, bi heren-edo amaitzen dira modu horretan. Zenbaitek itxaron nahi izaten dute, ba, esaterako, senitartekoren bat kanpoan dutelako eta hura etorri arte zain egon nahi izaten dutelako. Normalean, bi elkarrizketa egiten ditugu; lehenean pertsona horren bizi balioak zein diren aztertzen dugu, hori da garrantzitsuena. Bigarren bilera egiten da hautatu duten ordezkariarekin [pazienteek aukera izaten dute agirian ordezkari gisara norbait uzteko, gai ez direnerako], eta bigarren bilera horretan, hala nahi badute, agiria izenpetzeko urratsa egiten da. Garrantzitsua da, ordea, agiririk izenpetzen ez bada ere, elkarrizketa hori erregistratuta geratzen dela eriaren historia klinikoan.

Historia klinikoan ipintzen duzue gaiari buruzko elkarrizketa bat izan duzuela pazientearekin. Gaiaz zer esan duen ere bai?

Bai, elkarrizketaren laburpentxo bat jartzen dugu; zer kezka dituen eta abar. Eta helburua da elkarrizketa hori ez izatea elkarrizketa bakan bat, baizik eta atzetik etor daitezkeen solasaldi gehiagoren atea izatea. Halakoak alorrean gabiltzan espezialistok bakarrik ez egitea da asmoa, baizik eta mediku eta erizain guztiek jotzea horrelako elkarrizketak sustatzera.

Horrek esan nahi du oraindik ere ohikoegiak izaten direla gaiari buruzko informazio egokia jasotzen ez duten paziente eta senitartekoen kasuak?

Halakoak gertatzen dira desinformazio handia dagoelako; orain arte aurretiazko borondateei buruzko informazioa eskatu badu paziente batek normalean jaso duen erantzuna izan da ez dakitela asko gaiari buruz, edo zuzenean Jaurlaritzako erregistrora bidali dituzte: hitzordua eskatu, eta erregistroko funtzionarioarekin geratzeko esaten dizute. Hark lagunduko dizu agiria egiten, baina hark ez du lanik hartzen pazientearekin eta haren familiarekin hitz egiteko; izan ere, ez da bere funtzioa. Jar gaitezen, gainera, 82 urteko pertsona baten tokian. Eta jar dezagun herritxo batean bizi dela. Hiriburura joango da agiria egitera? Ez da errazagoa medikuarekin edo erizainarekin hitz eginda haiek agiria egiten laguntzea? Horretan ari gara.

Familiako medikuen lana da?

Pazientearen ardura duen medikuarena. Ni, esaterako, giltzurrunetatik gaizki banago, nire nefrologoak lagundu beharko dit halako agiri bat idazten. Nolanahi ere, argi dago lehen arretako medikuen garrantzia alor honetan.

Diagnostiko larri bat jakinarazi dio mediku batek paziente bati. Hasieratik jarri behar dira mahaiaren gainean gai hauek?

Bai, pertsonaren araberakoa da, baina egokiena hitz egiten hastea da. Kanadan edo Ingalaterran, esaterako, pertsona bat dialisian hasten bada, hasieratik gaia mahai gainean jartzen da. 60 urte baditu, akaso geratuko zaizkio oraino beste hogei urte, baina atea ireki egiten zaio gaiari. Dementzien kasuan ere garrantzitsua da gaiaz lehenbailehen mintzatzea; ez duzu astirik. Minbizi baten kasuan, ikusiko da. Pazientearen ardura duen medikuaren zeregina da etorkizunaz hitz egitea, era natural batean aipatuz joatea.

Gaitzak diagnostikatuta dauzkaten pertsonek zenbateraino zehaztu dezakete beraiekin gertatzea zer nahi duten?

Alboko esklerosi amiotrofikoa duen pertsona batek, adibidez, badaki arnasa hartzeko arazoak izan ditzakeela, eta azaldu behar zaio, unea iristen bada, hodi baten bidez arnasa hartu nahi duen, trakeotomia bat egitea nahi duen... Pertsona batek gauza bat onartuko du, bestea ez. Badira, esaterako, esklerosiarekin eritutako pertsonak 35 urte dituztenak, ume txikiak etxean; trakeotomia eta arnasa hartzeko aparatua eta guztiak nahi dituztela esaten dizute horiek usu, haurrak hazten ikusi nahi dituztelako.

Pertsona osasuntsuen kasuan,berriz, agiriak oso orokorrak izaten dira sarri askotan..

Bai, pertsona horren asmoak eta nahiak biltzen dituen agiri bat.