Albistea entzun

Marten hautsa nola harrotzen den azaldu dute EHUko zientzialariek

Hauts zurrunbilo eta olde handiak gertatzen dira planeta gorriko Jezero kraterrean, 'Perseverance' ibilgailuak bidalitako datuak aztertuta ondorioztatu dutenez
Zurrunbilo bat Marteko Jezero kraterrean, goian, ezkerrean. Lurrean, <em>Perseverance</em> ibilgailuaren gurpilen markak.
Zurrunbilo bat Marteko Jezero kraterrean, goian, ezkerrean. Lurrean, Perseverance ibilgailuaren gurpilen markak. EHU Tamaina handiagoan ikusi

Edu Lartzanguren -

2022ko maiatzak 26

Martxoan Saharatik Euskal Herrira helduriko hauts hodeiarekin harritu zirenek ikusi beharko lukete zelako giroa duten Marten. Izan ere, hango haize arinak hauts zurrunbiloak sortzen ditu etengabe. Lehen aldiz, EHUko ikertzaileak kide dituen nazioarteko zientzialari talde batek argitu du nola altxatzen den hautsa planeta gorriaren gainazalean.

Urtebete inguru eman du Marteko atmosfera ikertzen EHUren Bilboko Ingeniaritza Eskolako Zientzia Planetarioen Taldeak. Horretarako, Perseverance ibilgailuko MEDA estazio meteorologikoa erabili dute. Iazko otsailaren 18an heldu zen Perseverance Marteko Jezero kraterrera.

MEDA tresnak (Marteko Ingurumenaren Dinamiken Aztergailua), besteak beste, haizearen abiadura eta norabidea neurtzen ditu, tenperatura, hezetasuna, eta atmosferan dauden partikulen tamaina eta kopurua. Haren helburuetako bat gizakien esplorazioa prestatzea da, eguneroko eguraldiaren eta Marteko erradiazio eta haizeen inguruko informazioa emanez. Izan ere, Marteko ingurumen baldintzen inguruko informazio zehatza ezinbestekoa litzateke astronauten bizitza bermatzeko.

MEDAri esker aztertu dute hautsaren zikloa planetan. INTA astrobiologia zentroak garatu zuen estazioa Madrilen, EHUko Zientzia Planetarioen Taldearen laguntzarekin. Agustin Sanchez Lavega katedratikoaren zuzendaritzapean aritu dira Ricardo Hueso eta Teresa del Rio-Gaztelurrutia irakasleak, eta Asier Munguira doktoregaia. Laurek sinatzen dute Science Advances aldizkariak argitaratu duen artikulua, nazioarteko lankideekin batera.

«Esan dezakegu orain hasi garela ulertzen zein baldintza behar diren Marteko gainazaleko hautsa harro dadin. Planeta gorriaren hauts zikloak lagunduko digu Marteko meteorologia orokorra hobeto ulertzen», adierazi du Ricardo Hueso ikertzaileak, EHUk zabalduriko oharrean.

Marteko atmosferak Lurrekoak baino 150 aldiz dentsitate txikiagoa du, eta haren presioa Lurrekoaren %1 da. Horrez gain, grabitatea askoz txikiagoa da (%38), planeta gorriak masa txikiagoa duelako. Alegia, 70 kiloko gizaki batek 26,6 kilo pisatuko lituzke han. Alde horrek guztiz baldintzatzen du hautsa nola harrotzen den han. Baina Marteko airean flotatzen dabilen hautsak ere eragina du hango atmosferaren tenperaturan.

Hauts zurrunbiloak oso ohikoak dira Jezero kraterrean, ikertzaileek ondorioztatu dutenez. Eguneko eta gaueko haizeak ezberdinak dira, gainera. Egunean, hau da, Eguzkiak kraterra argitzen duenean, haren azala eta atmosfera berotzen ditu. Horren ondorioz, haizeak bizitu egiten dira, eta gorantz egiten dute, zirimoletan. Gauean, berriz, hoztu egiten dira, eta beherantz egiten dute. «Haize korronte horien eta gainazalaren arteko interakzioak sortzen ditu hauts kopuru handiak altxatzeko fenomenoak», esan du Huesok.

Gailuak planetan igarotako lehenengo 216 soletan (Marteko egunak), halako lau zirimola pasatu dira Perseverance-ren gainetik egunero, batez beste, eta horietako laurdenak inguru hauts zurrunbilo handi samarrak izan dira. Zurrunbilo ez diren haize ufada handiak gutxiagotan gertatzen dira, baina haiek baino askoz eremu zabalagoak harrotzen dituzte.

Lehenengo soinuak

EHUko ingeniariek Perseverance ibilgailuan eginiko lana albiste izan da aste honetan Nature aldizkarian, eta hura ere hango atmosferan gertaturiko mugimenduekin lotuta. Izan ere, Marten jasotako soinuak bildu dituzte In situ grabaturiko Marteko soinu paisaia artikuluan.

EHUko IBEA taldeak hartu du parte ikerketan, besteak beste Juan Manuel Madariaga katedratikoak eta ikerketaren beste egileetako batek: Munguirak.

Orain arte ez dute inoiz grabatu Marten gizakiek entzun dezaketen tarteko frekuentziarik; hau da, 20 hertzetik gorako soinurik. Ondorioztatu dutenez, soinu iturri berak askoz zarata txikiagoa ateratzen du Marten: 20 dezibel gutxiago, zehazki. Horrez gain, soinua askoz gehiago moteltzen da han bidaiatzen duenean, atmosferak dentsitate txikiagoa duelako.

Asko balio du irakurri duzun albiste/artikulu honek. Talde baten lanaren emaitza da.

Albiste hau zuri helarazteko eta talde honek bere lana baldintza egokietan egin dezan, BERRIAk ezinbestekoa du zure sostengua.

Zure babes ekonomikoarekin, aldi hau kontatzeko funtzioa betetzen jarraitu nahi dugu: kazetaritza konprometitu, kalitatezko eta independentea egiten.

Albiste gehiago

GI-2633 errepide artxiboko irudi batean. ©Google Maps

Motozale bat hil da Zestoan, kamioi batekin izandako istripuan

Berria

GI-2633 errepidean gertatu da ezbeharra. Ertzaintza gertatutakoa ikertzen ari da.

Iruñeko Izaga-Irabia ikastetxearen artxiboko irudia. ©Iñigo Uriz / Foku

Nafarroako Auzitegi Nagusiak ontzat jo du Lehen Hezkuntzan segregazioa diruz ez laguntzea

Iker Tubia

Opus Deiren Irabia-Izaga eskolak paratutako helegitea atzera botata, oniritzia eman dio ituna duten eskoletan segregazioa debekatzen duen Nafarroako Gobernuaren ebazpenari

Osasun publikoaren aldeko herri plataformen topaketa larunbatean Araian(Araba) ©BERRIA

Osasun sistema publikoaren alde mobilizatzera deitu dute azaroaren 11rako

Edurne Begiristain

Osasun sistema publikoa helburu duten herri plataformek deitu dute manifestazioetara, eta Bilbon, Donostian eta Gasteizen izango dira. Pribatizazioaren eta osasungintza publikoaren «eraistearen» aurka antolatu dituzte protestak.

Ignacio Allende 'Torbe', artxiboko irudi batean ©JUANJO MARTIN / EFE

Haur pornografiako delituak onartu ditu Torbek, eta bi urteko kartzela zigorra ezarri diote

Olatz Silva Rodrigo

Zazpi urte baino gehiagoko kartzela zigorra zuen eskatuta Fiskaltzak. Beste bi gizon epaitu dituzte.

Astekaria

Asteko gai hautatuekin osatutako albiste buletina. Astelehenero, ezinbesteko erreportajeak, elkarrizketak, iritziak eta kronikak zure posta elektronikoan.

Iruzkinak kargatzen...