Ezkondu eta garbatu

Hitanoa Irati filmean nola erabili den ez den hizpide izan da egunotan. Galdera polita da, izan, VIII. mendeko euskaldunek nola egiten zioten elkarri, nahiz honek ez daukan erantzun errazik. Hi haiz bai (h-aren afera beste batean), baina etorri naun/nauk bai edo ez, nik ez dakit. Are gaitzago: hi-k ba ote zuen entzulearekiko nolabaiteko erlaziorik adierazten?

Esan gabe doa: genero bereizkuntzak berez adierazten du hiztunak entzulea kontuan hartzen duela, eta hau aski zabaldurik dago giza hizkuntzetan, adierazpideak adierazpide. Hika edo zuka ari garenean, hizkiño batzuen bidez adierazten dugu norekin ari garen eta honexen maila gurekiko. Aita Santuak, bere buruaz hitz egiteko nos 'gu' izenordaina darabilenean, eliztarren gainetik dagoela ematen du aditzera. Javeraz, ostera, hiru hitz genituzke 'etxea' esateko: omah, grija eta dalem; zein erabili jakiteko norekin ari garen jakin behar.

Mortlockese-n (Mikronesia) norberarena ez den sexukoekin aritzean debekatutako hitzak daude. Tabuok ezkon-familiarekin lotuak izan ohi dira, bereziki aita-amaginarrebekin, eta maiz errainak du debekuaren zama. Kambaata-n (Etiopia) ezin du haien izenaren lehen silaba duen hitzik ahoskatu. Hortaz, senarraren aita-amak Daniel eta Dunia balira, hizkuntzaren arabera, beti ge esango nuke (goiz getor gaur, zenbat nahi gezu?), datilari palmondoaren fruitua esango nioke (gutxi jaten ditut, gaitzerdi), edo zera zertuko nuke, ezertan ere inplikatzeko arriskurik gabe, gainera.

Australian, ostera, suhia izaten da. Dyirbal-ez (Queensland) amaginarrebaren aurrean mintzo berezi bat erabili behar du, betikoaren hotsak eta gramatika dauzkana, baina lexikoa ezberdina, eta aditz iragankorrak baino ez. Guugu-Yimidhirr-ez mintzo berezia koinatuekin erabiltzen da, amaginarrebari ezin baitzaio deusik ere esan.

Hizkuntza bitxiak, benetan. Amaginarreba eta koinatuak: halakorik!