Idazle humanista saritua

Kenzaburo Oek (Uchiko, 1935-Tokio, 2023) txikitatik izan zuen harremana narrazioekin, familiako emakumeek inguruan gertatutakoak kontatzen baitzituzten etxean. Oso gaztetatik, bakearen aldeko jarrera irmoa izan zuen; izan ere, aita Bigarren Mundu Gerran hil zitzaion, eta horrek betiko markatu zuen gerora idazle bilakatuko zena. Hala, gogoratzen zuen lehen hezkuntzako irakasleak Hirohito enperadorea jainko bizia zela esaten zuela, eta goizero galdetzen ziola: «Zer egingo zenuke enperadoreak hiltzeko aginduko balizu?». Oek beti erantzuten zion: «Hil egingo nintzen, jauna. Sabela moztu, eta hil egingo nintzen». Gerora, bakearen eta gizatasunaren aldarria egin, eta, 1994an, Nobel saria jaso zuen. Idazlea atzo hil zen, Tokion, 88 urterekin.

Batxilergoa Matsuyama herrian egin zuen, eta, 18 urte zituela, lehen bidaia egin zuen Tokiora. Hurrengo urtean, Frantziako Literatura ikasten hasi zen Tokioko Unibertsitatean, eta, han, Kazuo Watanabe izan zuen irakasle. Oe 1957an hasi zen ipuinak argitaratzen, artean ikaslea zenean, Frantziako eta AEBetako idazle garaikideen eragin handia zuela.

1961ean, literatura aldizkari batek Oeren Hamazazpi eta Gazte politiko baten heriotza nobela motzak argitaratu zituen. Biak Yamaguchi Otoyak inspiratuta zeuden. 1960an Japoniako Alderdi Sozialistako presidente Inejiro Asanuma erail zuen Otoyak, eta handik hiru astera bere buruaz beste egin zuen, kartzelan. Yamaguchik eskuin muturreko miresleak zituen, eta Gazte politiko baten heriotza-k haserrea piztu zien. Ondorioz, Oeri eta aldizkariari heriotza mehatxuak egin zizkieten aste batzuetan. Aldizkariak barkamena eskatu zien laster, baina Oek ez.

Ipuinak eta eleberri laburrak landu zituen lehen urte haietan, eta 1958an argitaratu zuen lehenengo nobela luzea: Erauzi haziak, fusilatu haurrak. Lan horretan, gerraren tragediaz idatzi zuen, landa eremu batean girotutako istorio baten bitartez. Idazleak berak azaldu zuenez, Jean Paul Sartreren eta beste idazle modernista batzuen eragina izan zuen urte haietan—Sartre bera ezagutu zuen Parisera egindako bidaia batean—.

1964an, Hikari semea burmuineko gaitz batekin jaio ondoren, Kontu pertsonal bat idatzi zuen, horrek eragin zion trauma eta horri aurre egiteko bidea kontatzen zuen nobela, eta hurrengo urtean, berriz, ospetsu bilakatu zuen liburua: Hiroshimako oharrak, Bigarren Mundu Gerran bonba atomikoak suntsitutako hirira egindako bidaia baten kazetaritza kronika.

Orduz geroztik Oek idatzitako lanetan, bi gai nagusitu ziren: aitatasuna batetik, eta Japoniako gizartea bestetik. Bi hari horiei tiraka, hainbat nobela eta saiakera idatzi zituen.

1994an, Literaturako Nobel saria jaso zuen. Sari hori jasotzen zuen bigarren idazle japoniarra bilakatu zen horrela —Yasunari Kawabata izan zen lehena—.

2005ean, erretiratutako bi ofizial militar japoniarrek Oe salatu zuten, 1970ean idatzitako Okinawako oharrak saiakera argitaratzeagatik. Hartan idatzi zuen japoniar militarrek bere buruaz beste egitera behartu zituztela Okinawako zibilak, aliatuek 1945ean uhartea inbaditu zutenean. 2008ko martxoan, Osakako Barrutiko Auzitegiak Oeren aurkako kargu guztiak baztertu zituen. Ebazpen horretan, epaileak zera adierazi zuen: «Militarrek buru-belarri parte hartu zuten suizidio masiboetan». Epaiketaren ondorengo prentsaurrekoan, Oek hauxe esan zuen: «Epaileak zehazki irakurri du nik idatzitakoa».

2011n lurrikara batek eta tsunami batek Fukushimako zentral nuklearraren tragedia eragin ostean, Oek zentral nuklearrak ixteko kanpaina bat abiatu zuen: «Hutsegitea errepikatu eta zentral nuklearrak eraikitzen segitzeak giza bizitzarekiko errespetu falta erakusten du, eta Hiroshimako biktimentzako traiziorik ankerrena da», idatzi zuen Oek The New Yorker-en.

Bakearen aldeko aktibista engaiatua ere izan zen: 2004an, 9. Artikuluaren Elkartea sortu zuen, Japoniako Gobernuari ezein kasutan ekintza belikorik ez egiteko eskatu zion talde bakezalea.