Sarraski baten biharamuna

Iraken iparraldeko lurralde kurduko Xengal eskualdea (Sinjar) aipatzen denean, gogora etorri ohi dira Estatu Islamikoak (EI) hango 300.000 biztanle yazidien kontra egindako basakeriak. 2014ko abuztuan, Estatu Islamikoko gizonak helburu bakarrarekin sartu ziren eskualde hartan: yazidien herria deuseztatzea, «fedegabetzat» jotzen zituztenez gero. Urteak joan dira, baina yazidiek hildako senideen bila jarraitzen dute.

Kurdistango Alderdi Demokratikoko buru Masud Barzaniren tropa pexmergak erretiratu zirenean, 250.000 yazidik baino gehiagok —emakumeak, umeak eta zaharrak gehienak— ihes egin zuten Xengal inguratzen duten mendietara. Azkenean, Siriako gizon-emakume kurduen herri milizia (YPG) eta PKK (Kurdistango Langileen Alderdia) joan ziren hara, ihesean zihoazen yazidientzako pasabide humanitario bat zabaldu eta milaka pertsona salbatzeko.

Ia hutsik geratu zen Xengal: nazioarteko erakunde humanitarioen eta yazidien beren iturrien arabera, gutxienez 5.000 gizon sarraskitu zituen EIk abuztuaren 3ko erasoan. Kotxo herriko biztanle guzti-guztiak, 1.170 pertsona, hil edo bahitu egin zituzten 2014ko abuztuaren 14an eta 15ean. Haietatik 310ek 10 urte baino gutxiago zituzten, eta 558k, 20 baino gutxiago. Bizirik irten ziren emakumeak eta neskatilak saldu egin zituzten sexu esklabo gisa; oso emakume eta neska gutxik lortu dute askatuak izan edo ihes egitea.

Kalkulu batzuen arabera, 12.000 lagun bahitu zituzten, eta haietatik 6.800 baino gehiago, emakumeak eta umeak batez ere, sexu esklabo bihurtu zituzten; jo, eta tratu txar fisiko eta psikologikoak eman zizkieten.

Askok Rojavan aurkitu zuten babeslekua (Siria iparraldea eta ekialdea); gehienek, ordea, Irakeko Kurdistango Gobernuaren iheslari esparruetara joan behar izan zuten, Duhokera batez ere.

Gutxienez 3.200 emakume eta haur oraindik ere jihadisten esku daude, Sirian gehienak, Siriako Indar Demokratikoen ahaleginak eta lorpenak gorabehera. Kurduak dira indar horien buru, eta ehunka emakume eta haur libre uztea lortu dute, Siriako iparraldean eta ekialdean 2020ko martxoan artean ere EIk okupatuta zeuden zenbait eremu askatuta.

Sei urte igaro dira, eta oraindik hobi komunak aurkitzen dituzte tartean behin, EIk hildako yazidi ugari lurperatuta dauden hobiak; 35 aurkitu dituzte dagoeneko, baina kalkulatua dute 80 baino gehiago izango direla segur aski.

Xengalera, orain arte, 26.000 pertsona inguru itzuli ahal izan dira, 966 familia inguru, Xengalgo Administrazio Autonomo Demokratikoko Kontseilu Betearazleko kopresidente Riham Hiçok BERRIAri jakinarazi dionez. 200.000 pertsona, berriz, desplazatuta daude oraindik, Iraken mendeko Kurdistango esparruetan gehienak.

Berreraikitze lanak

Zailtasunak zailtasun, itzuliak diren yazidiak bizimodua berregiten hasi dira, autogobernu egitura batzuk sortuz, eskualdeko azpiegitura publikoak berreraikiz %80 suntsituta geratu ziren, baita etxe batzuk berreraikiz ere %70 geratu ziren suntsituta. EIren mertzenarioek izugarrizko kalteak egin dizkiete, halaber, eskualdeko leku historikoei eta kultuguneei.

«Pexmergek gu abandonatu eta YPGk eta PKK-k erreskatatu ondoren, ikasi eta erabaki dugu nork bere burua defendatu behar duela, eta, ondorioz, ezinbestekoa dela guk geuk gobernatzea geure burua. Beraz, batetik, Sinjarko Administrazio Autonomo Demokratikoaren Kontseilua (MXDS) sortu dugu, eta, bestetik, autodefentsako herri unitateak osatu eta entrenatu ditugu: YBS (Xengalgo defentsa unitateak), YJS (Xengalgo emakumeen unitateak) eta Ezidxan Asayis barne segurtasun indarrak», esan du Hiçok, egunean elektrizitatea eta Internet duten tarte bakanetako batean egindako elkarrizketa batean.

Hala ere, orain egitura horiek mehatxatuta daude, Bagdadeko gobernu zentralaren eta Kurdistango eskualdekoaren artean 2020ko urriaren 9an sinatutako akordio baten ondorioz; akordio horren arabera, Polizia federala, segurtasun nazionaleko agentziak eta agentzia sekretuak bakarrik arduratu ahal izango dira eskualdeko segurtasunaz. «Beste erakunde armatu guztiek Xengaldik irten behar dute», dio akordioak.

Riham Hiçoren arabera, hitzarmen hori «2014ko abuztuaren 3ko sarraskiaren» segida da, eta hauxe gogorarazi du: «PDK eta Irakeko armada Xengalen egon ziren abuztuaren 3a baino bi egun lehenago. Baina Estatu Islamikoa iritsi zenean, biek ihes egin zuten, eta yazidiak babesik gabe utzi zituzten, genozidioaren mende. Irakeko Gobernuak krimen bat egin zuen Xengaldik erretiratzean. PDK-k ez zuen krimen bat egin bakarrik: traizio bat ere egin zuen. Horregatik ez dugu onartzen haiek erabakitzea Xengalen etorkizuna».

Hiçok nazioarteko potentziek akordio horretan egindakoa kritikatu du, eta nabarmendu du «akordio hau AEBek eta NBEk gainbegiratuta» egin zela: «Gure ustez, indar horiek konspirazio horren konplize dira, eta baztertu egin nahi dituzte Xengalgo biztanleak eta gure eskualdearen etorkizunari buruzko erabakiak hartzen dituzten egiturak, libreki aukeratuak. Gainera, hitzarmen hori ez da eztabaidatu herritarrekin, eta, beraz, ez da onartua izan». Presidentekideak gogora ekarri ditu PDKren 2017ko martxoko erasoak, hiriaren kontrola hartzeko PDKren ahalegina, eta 2020an turkiarrek eskualdean egindako aireko erasoak. «PKK kanporatzeko aitzakian, Turkia Xengali erasotzen ari zaio oraindik ere, eta PDK-k eta gobernu zentralak isilik jarraitzen dute», esan du Hiçok.