Donostia 2016 Kultur Hiriburutza. Xabier Paya. D2016ko kultur programaren zuzendaria

«Gu ongarri izan gintezkeen, baina hazia ezin genuen geuk landatu»

Proiektuak elkarbizitzan ekarpenik egin duela uste du, marra gorriak azaleratuz gutxienez, baina kulturgintzan ikusten ditu onura nagusiak. Erakundeek apustuari eustea espero du orain.

Ainhoa Sarasola.
Donostia
2017ko urtarrilaren 22a
00:00
Entzun
Urtea amaituta nola sentitzen den galdetuta, Konstantinos Kafavisek Itakarako bidaiaz idatzia etorri zaio gogora Xabier Payari (Algorta, Bizkaia, 1982). «Pentsatzen dut Ulises zenbait zaurirekin iritsiko zela, zikin samar, munduan gauza asko ikusita eta oso irla ederretan ibilita... Halako zerbait da». Egindako bidaiaren lagin bat izan daiteke bere bulegoko horma oso bat hartzen duen egutegi modukoa: urte bat, ekitaldiak zehazteko koloretako ehunka oharrez josita. «Agendan lan pila bat dugu oraindik, baina ekitaldiak desagertzeak eragiten du hutsune bat». Txostengintza lanak dituzte aurretik; ebaluazioa, dokumentazioa... Horiek ixteko burua argi izateko beharraren eta nekearen artean sentitzen da, baina denbora hartu du urteak utzitakoaz eta etorkizunaz mintzatzeko.

Abenduko balorazioan, proiektua gauzatu zenutela nabarmendu zenuten Donostia 2016ko arduradunek. Mezu neutroagoa, apalagoa da instituzioek emandakoaren aldean. Zer dela eta?

Bakoitzari leku ezberdin batetik hitz egitea dagokigulako dela esango nuke. Guk ez genuen kultur hiriburu izateko hautagaitzarik aurkeztu, ez gara patronatuko bozkadun kide izan, eta balorazio horretarako zenbait datu eman genituen. Ni, partida bukatu berritan, pozik nago lortu dugulako Bruselarekin genuen lan horretan programak %72an fideltasuna mantentzea, eta hori zen gure egiteko handi bat. Nolabait, ni arkitektoa naiz, udalak eskatu dit eraikin bat egiteko, egin dut, epean, eta esan dezaket zutik dagoela. Behin-behineko datuak dira, ebaluazioak beste denbora bat eskatzen du, eta orain ari gara horretan. Udaberrirako egongo da.

Elkarbizitzaren auzian aipatu zenituen zailtasunak balorazioan. Zeri buruz ari zinen zehazki?

Elkarbizitza hitzak konnotazio asko ditu. Euskal Herrian gatazkarekin lotzen dugu, baina hemendik kanpo ere askotan eufemismo bat dela dirudi; benetan hitz egin nahi dugu gerraz, errefuxiatuez, identitate gatazkez... baina dena planteatzen da elkarbizitza bezala. Gainera, badago irakurketa naif bat, hitzaren balizko esanahia hustu duena. Gai horiek ez dira erosoak, ez dira ospakizun izan ohi diren kultur hiriburuen gai; alde horretatik, zailtasunak planteatzen ditu. Eta elkarbizitzak, hemen, esan nahi du euskal gatazka. Baina begira zenbat zailtasun dagoen euskal gatazka esaten badut, ezen ja lubaki batean kokatzen bainaiz. Ez dakit norbaitek espero zuen bat-batean artearen bitartez lortuko genuela orain arte gizarteak lortu ez duen zerbait. Hiriburutza kultur sektoreko fundazio baten programa bat da, elkarbizitzari onura egingo diona, baina ongarri gisa, ez hazi gisa. Hazi hori gizartean existitu behar da, eta hori ongarriztatu dezake, hein batean, gure programak.

Proiektuak horretan sinesteko bidea ematen zuen?

Esango nuke euskal gizarteak oro har planeta lerrokatze bat izan zuela 2011n: ETAren su etena, Aiete... Egin ziren urratsak izan ziren esperantzaz betetzekoak. Horri gehituta espektatiba posible bat, uler dezaket norbaitek pentsatzea, gizartean gogo hau egonda eta halako proiektu bat etorrita, biak elkarren lagun izan zitezkeela. Eta izan dira posible izan den kasu guztietan. Gure ikusmirarik urrunenera heldu gara; izatez, iritsi eta pasatu garenean, alarma atera da, eta orduan izan dugu zentsurarekin arazoa, edo... Saiatu gara gauzak ahal zen eta urrunen eramaten, betiere adostasun batekin, eta, adostasunik ezean, desadostasunak mahai gainean jarrita. Gu izan gintezkeen ongarri, baina ureztatu, lur hori egunero landu eta, noski, hazia landatu, ezin genuen guk egin, zeren, gainera, gu bagoaz.

Ekarpenik egin duzuela sentitzen duzue alde horretatik?

Baietz esango nizuke, dudarik gabe. Esango nuke, oraindik, urrats txikien garaia dela. Ekarpen oso zehatzak azpimarratzekotan, aipatuko nituzke Adiorik gabe, biktima oso bestelakoak proiektuan elkarrekin egon direlako eta kulturgileak jarri direlako horretara lanean; Mugaminak dokumentala, zeinetan Amets Arzallusek euskal gatazkaz egiten duen gogoeta azken boladan ikusi dudan ekarpen zintzoenetako bat den; edo Martxelo Otamendik Ehunberri-ko topaketetan eginiko adierazpen autokritikoak... Ekarpen txikiak dira, baina uste dut urrats handiak egiteko gaitasuna ez zegoela gure teilatuan. Gai batean ekarpena egin badugu bizikidetzan, Europara begira, eleaniztasunean egin dugu. Ez zait iruditzen, elkarbizitzan oro har, Europari lezioak emateko moduan gaudenik, baina eleaniztasunari edo elkartasun linguistikoari dagokionez, iruditzen zait horregatik gogoratuko gaituztela.

Gai berari lotuta, zentsura kasua izan da kapitulurik beltzena. Denbora bat pasatuta, autokritikarik egingo zenuke?

Proiektu hau hautagaitza garaikoa da, 2011n Bruselak onartutako programakoa. Egokitu zitzaigun aurrera ateratzea, eta hala egin dugu. Autokritika nik neuk edo programa kulturalak egitekotan, egia da zalantza geratu zaidala; lehenago helarazi izan bagenu erakusketako edukia, lehenago jakingo zen ez zela baimenik emango, eta orduan, agian, beste bideren bat egongo zen gaia onbideratzeko? Egia esan, ez dakit zein. Gure egitekoa proiektu hori azken bururaino eramatea izan da. Oso lan profesionala egin da komisarioekin. Nahiagoko nukeela alde guztien oniritziarekin atera balitz? Uste dut kasu honetan ezinezkoa zela. Zuzendari orokorrak hartu zuen erabakia obra batzuk ez erakustekoa, eta talde kulturala saiatu ginen behintzat hori ikusarazten. Norbaitek pentsatzen bazuen 2016ko Euskal Herrian ez dagoela zentsurarik, autozentsurarik edo halakorik, eta esnarazi badugu, proiektuak helburu txiki bat bete duela iruditzen zait. Nahiago nukeela honen ondorioz alderdi politiko guztiek egingo balute hitzarmen bat blindatzen duena liburu, erakusketa gela, zinema eta antzokietan lantzen den edozer gai sekula pertsegitua izango ez dela eta edozein diskurtso plantea daitekeela? Dudarik gabe. Iruditzen zait egon daitekeela horretatik ikasteko.

Hilabete batzuk lehenago, Carles Guerra Fundacion Tapieseko zuzendari eta Bake-ituna-ko erakusketa bateko komisarioari publikoki eskatu zitzaionean erakunde batetik ETA fenomeno kultural gisa definitzen zuen testu bat aldatzeko, ez dakit horri nola deituko diozuen zuek, baina niretzat bada berriro marra gorri bat zapaldu izana. Tirabirak erakusketan, euskal gatazka kontzeptua bere horretan ez zen azaltzen, liburuan bai gerora, orduan, zer esango nuke kasu honetan? Zailtasunak galdetu dizkidazu; ba, hemen dituzu argi-argiak. Nik neuk, helburu kulturalak kontuan hartuta, nahiago nukeen gure gizarteak aukera izango balu onartzeko edozein diskurtso dela mahai gainean jartzeko modukoa eta edozein autorek duela eskubide osoa bere lana plazaratzeko.

Ez duzu uste hiriburutzak eredu izan behar zuela horretan, hain justu elkarbizitza helburu badu?

Guretzat eztabaida oso sinplea da: komisario batek diskurtso bat egiteko independentzia izan behar du, eta hori da kultur taldetik defendatuko duguna. Besterik da instituzio baten arduradun nagusiak, beste aldagai batzuk mahai gainean jarrita, erabaki duena. Ez da lehenbiziko aldia, aipatu dizkizut beste kasu batzuk, eta iruditzen zait horietan ere badela zer ikasia, marra gorri bat zapaldu dugulako. Berriro diot, begi onez ikusi ez duten alderdiek proposa dezatela hitzarmen bat, non espazio batzuetan sortzaileen diskurtsoak ez diren zalantzan jarriko. Ulertzen dut erabakia hartzean lehenetsi zutela honek eragin zezakeen samina, baina egon behar da modu bat, bide bat, hori gutxietsi gabe artean eta kulturan diskurtsoak askatasunez jorratzeko.

Programaren arduraduna izan zara. Proiektuetatik, zeintzuk izan dute harrera hoberena?

Ezinbestekoa iruditzen zait kultura eta entretenimendua bereiztea. Uda gau bateko ametsa kultura eta entretenimendua da, baina biak batera, eta izan liteke harrera onena izan duena salmentan, oihartzunean, balorazioan... Proiektu batzuk entretenimendutik gertuago daude, eta oso harrera ona izan dute: D2016 Bidea, Emusik, Olatu Talka... Eta badaude beste batzuk kultura-kultura direnak, Donostiapedia, esaterako. Baina proiektu batzuk Anoeta betetzen dutenak dira, eta beste batzuk, 30 lagunekoak. Esango nuke harrera azpimarratzekoa dela kulturgileen aldetik. Idazleak direla, musikariak, dantzariak, aktoreak... bota ditzagun izenak, eta, aldez edo moldez, han edo hemen parte hartu dute gehienek. Beka eta sorkuntza egonaldiak sustatu ditugunean, ez da egon hutsik geratu zaigun deialdirik.

Aldiz, zein izan zitezkeen erakargarriagoak paperean, baina espektatibak bete ez dituztenak?

Esango nuke asko egon zirela, zorionez, abian jarri ere ez zirenak...

Zorionez?

Bai. Bazegoen tren bat egiteko asmoa; hainbat bidaia egingo zituen eta Europako tren geltoki askotan antzerkiak, kontzertuak... egingo zituen. Zer prezio izan zezakeen? Bideragarritasun ekonomikoak eta beste hainbat motibok bilakatu zituzten proiektu batzuk bideragaitz. Hainbat ez ziren heldu espektatibak betetzera, eta hori argi esatekoa da: puztu genuen puxika bat, tren horrekin, besteak beste, eta espektatibak bideratu behar izan ditugu baliabideen gaitasunetara. San Juan baleontziak maila batean ez ditu bete, bidaia ez baitu egin, baina martxan jarri zen, eta egun ez zen martxan egongo hasierako bultzada hori gabe. Besterik? Inaugurazioa. Zintzoa izan nahi dut, badira gehiago: Mugaenea proiektua ez da garatu, Erronkak proiektuaren hainbat saiok beste espektatiba batzuk izan zitzaketen...

Hasierako aurrekontua erdira murriztea muga handia izan da?

Izugarria. Ziur nago Bruselak ez duela begi onez ikusiko bere balorazioan. Baina gauzak diren bezala; ezin zara lehiaketa batera aurkeztu, esan 89 milioi jarriko dituzula aurrekontuan, eta azkenean 47 izatea; hor erabaki batzuk daude. Batzuek krisi ekonomikoaren justifikazioa izan dezakete, baina ikusi beharko da halako murrizketak egin diren beste esparru batzuetan. Inork uste bazuen kultur hiriburu batek eragiten duela lurralde baten kultur kontsumoa egun batetik bestera izugarri aldatzea, hori da pentsatzea urtebeteko kanpaina erraldoi batekin erretzaile guztiek erretzeari utziko diotela. Horrek prozesu bat eskatzen du, inbertsio bat, ezohikotasun bat. Donostiako Udalak hasieratik ezohiko bezala planteatu zuen proiektua, eta diru ekarpenak ez dio eragin hiriaren kultur aurrekontuari, baina Jaurlaritzak ez zuen hori erabaki, eta kulturara bideratu ohi dituen aurrekontuetatik ordaindu du hau. Kultur hiriburu izan nahi duen lurralde batek suposatzen da kulturaren alde apustu egiten duela, eta apustua da apustua, estra bat. Hori ez badago, abiapuntua ere izugarri aldatzen da.

Kulturgintzan egiteko modu berriak saiatzea zen beste xedeetako bat. Zer neurritan bete da?

Esango nuke ekarpenak hor egin direla bereziki. Batetik, partaidetzan: boluntariotza sistema oso bat garatu dugu, beste esparruetako eragileen gurutzamendua proiektu askotan sustatu dugu, eta asko landu dugu irisgarritasuna ere. Eta, kultur eredu berrietara hertsiki lotzen bagara, hiru ekarpen nagusi egin ditugula esango nuke, kate osoa aztertuta: prestakuntzan, -berriak abizena duten proiektuetan esaterako; prozesuetan, Kooperarock-en esaterako; eta azkenik, emaitzetan, Uda gau bateko ametsa-n, adibidez.

Erakundeen esku dago orain legatua aurrera eramatea. Zein asmotan ikusten dituzu?

Zorionez, proiektu askotan, eragile eta bestelako erakundeek jada adierazi diete patronatukideei haiekin jarraitzeko interesa dutela. Patronatukideek zein interes izan dezaketen... Bakoitzak eskumen eta jarduera eremu ezberdinak ditu kulturan, eta iruditzen zait, gurean, bakoitzaren interesak ere ezberdinak izango direla. Esango nizuke Jaurlaritzak begi onez ikusi beharko lukeela Antzerkingintza Berriak bezalako proiektu batek sektoreari egiten dion ekarpena; edo Emakundek Herri zahar andre berri proiektua; edo Gogora Institutuarentzat ekarpenak izan daitezkeela Adiorik gabe eta Tirabirak; edo Aieteko Giza Eskubideen Zentroarentzat Europa Transiten hamar dokumentalak... Beste batzuk nahiko ziurtatuta daude: Komiki Labea, Beste Hitzak... Eta uste dut oso ongi hartua izan daitekeela Uda gau bateko ametsa-ren esperientzia. Hau apustu bat izan da, eta apustu hori mantendu beharra dago. Baina legatu hau egingo balitz ekarpen ekonomiko berririk egin gabe kulturara, ez dakit oso bidezkoa izango zen. Norbaitek egin beharko du kultur plan bat noizbait, eta ikusi zer dagoen faltan eta zer sobera, baina aldarrikatzea «honi eman behar diodalako ezin dizut zuri eman», ez nuke begi onez ikusiko.

Eta, zuretzat, zein da proiektuak utziko duen legatu nagusia?

Niretzat hau bertsolari txapelketa baten izpiritutik oso gertu dago. Bertsoaldi batzuk bikain joan dira, beste batzuetan poto egin dugu, asko ikasi dugu... Eta esango nuke ez dagoela zalantzarik: lugorritu du ingurua, altxatu du, astindu du, mugiarazi du... Kultur sektoreari ekarpena egin dio, eta proiektu bezala iritzi asko eragin ditu; horren irakurketa egiteko denbora beharko da.
Iruzkinak
Ez dago iruzkinik

Ordenatu
0/500
Interesgarria izango zaizu
Nabarmenduak
Orain, aldi berria dator. Zure aldia. 2025erako 3.000 babesle berri behar ditugu iragana eta geroa orainaldian kontatzeko.