Zer da normala izatea?

Ez naiz ni etiketen oso zalea. Are gutxiago, izendapen horiek norbanako bakoitzaren askatasuna mugatzen eta nola bizi eta jokatu behar dugun inposatzen badute. Horregatik eman zidan atentzioa mundu mailan sona azpimarragarria izan duen Sally Rooneyren Jende normala eleberriak. Zer da, bada, normala izatea? Zer ez da normala izatea? Nork egiten du epaia? Nork erabakitzen? Galdera horiek guztiak etorri zaizkit liburua irakurri aurretik, eta, ezinbestean, aurrejuzguek ainguratu naute hasiera-hasieratik. Orrialdez orrialde aurkitu dudana, ostera, oso bestelako hausnarketa izan da. Izan ere, idazleak konbentzionalak ez diren bi protagonista sortu ditu. Bi nerabe. Araututako gizartearekin identifikatzen ez direnak. Leku propioaren bila dabiltzanak. Gizartearen presioa jasan eta horren biktima direnak. Dituzten harreman sexualak eta praxia ere konbentzionala denaren mugetatik haratago doa. Duda barik, egungo gizartearekiko kritika zorrotza ezkutatzen da eleberrian, baina, batez ere, izan behar garen horren inguruko hausnarketa.

Pertsonaien karakterizazioan, hortaz, maskulinitate eta feminitate ereduen lanketa ezohiko bat antzeman daiteke, hegemoniko deitzen den horri buelta bat ematen diona. Ordea, kasu batzuetan egin nahi den kritika esplizituegia begitandu zait, agerikoegia nire gusturako, batez ere, hasiera partean, liburuak institutu garaiko eleberriaren traza duenean: nerabeen gorabeheren olatuan, espero izateko jarrerak antzeman ditut pertsonaiengan, nahiko intuitiboak, eta, zenbait kasutan, klixez beterikoak. Oro har, pertsonaiak sortzeko idazleak erabili duen perspektiba asko gustatu zait, eta horrekin eman nahi duen mezua ere bai, nahiz eta zenbait unetan ez zaizkidan oso sinesgarriak egin.

Aurrekoaren kontrapuntu bezala, alderdi kronologikoa fintasun handiz landu duela iruditu zait. Denboraren iragaitea nahiko gidatuta eta markatuta ageri zaigu, irakurleak kapitulu bakoitzaren hasieran aurreko pasartetik zenbat denbora pasatu den jakingo du zehaztasun osoz. Salto horietan, elipsiak dira protagonista, eta horrek erritmoa ematen dio kontakizunari. Kapituluetan bertaratzerakoan, gainera, zurrunbilo batekin egin dut topo gehienetan, orainaldiko gertaera batekin hasi arren, narratzailearen mintzoak denboran atzera egiten baitu etengabe, lehen mailako jazoera batek, berariaz, beste bati tira egingo balio bezala, irudi bakar batek beste mila oroitzapen berpiztu balitu bezala. Hain da lausoa eta inplizitua atzera begirakoa, ezen irakurlea ohartzerako espiral horretan murgilduta egongo den. Ez da teknika berritzailea hori, kontrara, esango nuke usu ikusten dela, batez ere, irakurleari, modu disimulatu batean, kontakizuna osatzera datozen datuak eman nahi bazaizkio. Baina, idazleak darabilen, eta Irene Aldasoro itzultzaileak euskarara horren ondo ekarri duen estilo sotil hori, batzuetan proustiarra ere izan litekeena da espero ez nuena, eta, nola ez, gehien gustatu zaidana.

Bere alde ilun eta argiekin, baina, zer pentsatua ematen duen eleberria ondu du oraingoan idazle irlandarrak.