Arantza Arruti Odriozola militante abertzalea eta feminista izan zen. Gazte zelarik ekin zion frankismoaren aurkako borroka armatuari: ETAko lehen emakume liberatuetako bat izan zen, eta atxilo hartu zuten aurrenekoa. 1969an, atxiki egin zuten, Iruñean, eta, urtebete geroago, Burgosko Prozesuan epaitu zuten. Salatu zuen hainbatetan torturatu zutela. 1946an jaio zen, Zarautzen (Gipuzkoa), eta 79 urte zituela zendu da.
19 urte zituela erabaki zuen Arrutik ETAn sartzea, garai hartako «zapalkuntzari eta errepresioari» aurre egiteko helburuarekin. 20 urterekin hartu zuten atxilo lehenbizikoz, Tolosan (Gipuzkoa). Martuteneko espetxean hainbat hilabetez preso egon ondoren, aske utzi zuten, eta erabaki zuen ihes egitea. «Bi aukera nituen orduan: Parisera joan, eta Iraultza ideala 14 liburukietan ikasi, edo pistola hartu eta borroka armatuan hemen gelditzea. Bigarrena aukeratu nuen», adierazi zion BERRIAri elkarrizketa batean.
Ikusi gehiago
ETAko kide gisa, Nafarroako arduraduna zen bigarren aldiz atxiki zutenean. Sarekada batean harrapatu zuten, Gregorio Lopez Irasuegi bikotekidearekin batera. 1968ko azaroa zen, eta haren aurkako bilatze eta atxilotze agindua emana zegoen ordurako. Iruñeko espetxean zela, hura askatzen saiatu zen Lopez Irasuegi, baina saiakerak huts egin zuen. Handik urtebetera, Burgosko Prozesuan epaitu zituzten biak.
Absolbitu egin zuten Arruti, epaitua baitzen ordurako; Lopezi, berriz, beste 30 urteko kartzela zigorra ezarri zioten. Frankismoak epaitegi militar baten aurrera eraman zituen hamasei euskal ekintzaileetatik zigortu ez zuten bakarra izan zen Arruti, hain zuzen ere —orotara, sei heriotza zigor eta 712 espetxe urte eskatu zituzten gainerakoentzat—. «Pribilegiatu» sentiarazten zuen horrek Arruti, gerora gogoratu zuenez: «Alde batetik, beldurra genuen, baina, bestetik, oso harro ere sentitzen ginen. Gero sententziak etorri zirenean, pribilegiatu bezala sentitzen nintzen ni, nire bikotekideak ez baitzuen heriotza zigorrik eta nik ere ez».
Arruti 1974an atera zen kartzelatik, baina 1977an preso sartu zuten ostera, bikotekidearen bila joan zenean Guardia Zibilarekin izandako ika-mika bat tarteko. Irailetik abendura bitarte egon zen preso. Guztira zortzi urte igaro zituen espetxean, aldi ezberdinetan: Martutenen lehenik, Iruñean gero, Alcala de Henaresen (Espainia) jarraian, eta Puerto de Santamarian (Espainia) azkenik.
Gerora jakinarazi zuen preso zegoela «krisi» bat izan eta «tratamendu psikiatrikoan» egon zela, eta hainbatetan torturatu zutela: «Beti torturatzen gintuzten». Urteetan isilpean gorde zuen, ordea, «lotsagatik». «Denbora bat pasatu behar da asimilatu eta kontatzeko. Asko kostatzen da, ez besteak ulertuko ez dizulako; ez daukagu tresnarik beste bati hori komunikatzeko», azaldu zuen. Atxilotu zutenean haurdun zegoen Arruti, eta sufritu zituen torturen ondorioz umea galdu zuen.
Feminismoan bideak urratzen
Espetxetik atera ostean ere ez zion utzi militatzeari, dela politikan dela feminismoan. 1980ko hamarkadan hainbat talde feministaren sortze prozesuan parte hartu zuen zuzenean, tartean Aizan eta KAS Emakumeak; eta horren albo kalteak ere jasan zituen. Izan ere, garai haietan emakumeen aldeko borroka ez zen ongi ikusia, ezta ezker abertzalean ere. «Gizonezkoek ezin zuten politikoki onartu, besterik gabe: gizartea matxista zen, ETA ikaragarri matxista, HB ere supermatxista, baita emakume asko ere». Gerora, Bilgune Feministako kide izan zen.
Politikagintzan, berriz, ezker abertzalearen bueltan aritu zen beti. Hala, 1998ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan Euskal Herritarrok alderdiarekin aurkeztu zen, eta EH Bilduko zerrendako kide izan zen 2015ean Espainiako Kongresurako eta Senaturako bozetan. Frantseko eta ingeleseko irakasle izan zen gerora, eta Osakidetzan ere lan egin zuen, harik eta erretiroa hartu zuen arte.
Elkartasun mezuak
Arrutiren heriotzaren albisteak berehalako erreakzioak eragin ditu, eta asko izan dira sare sozialetan zabaldu diren eskertza eta dolumin mezuak. Arnaldo Otegi EH Bilduko idazkari nagusiak, esaterako, hura izan du gogoan koalizioaren uda osteko lehen Mahai Politikoaren osteko agerraldian: «Arantza Arruti emakume militantea, abertzalea, feminista eta independentista izan da, bere garaian tribunal frankista baten aurrean Eusko Gudariak abestu zituzten horietakoa, Burgosko Prozesuan. Niretzat eta guztiontzat ohore bat izan da askapen nazional eta sozialaren prozesu honetan bidearen zati bat egitea».
Maddalen Iriarte EH Bilduren Gipuzkoako bozeramaileak ere nabarmendu du «emakume konprometitua, langile nekaezina eta bide urratzailea» izan zela, baina ororen gainetik «pertsona ona eta gertukoa». Sortuk, berriz, gogoratu du Arruti militante abertzale eta feminista «nekaezina» izan zela, eta bizi osoa eskaini ziela «Euskal Herriari eta askatasunaren aldeko borrokari». Ernai gazte antolakundekoek ere azpimarratu dute Arrutiri «lekukoa» hartu diotela.
