Azkenaldian Euskal Herriko mugimendu feministan izandako eztabaida eta talka nagusiak azaleratu ditu Naia Torrealdai Mandalunizek (Gernika, Bizkaia, 1992), eta liburu batean jaso du haien gaineko azterketa: Amaieratik hasi. Euskal feminismoa, aldaketarako paradigma (Txalaparta). Besteak beste, «eztabaidaren apologia» eta «itxaropenaren mantra» ditu solasgai liburuan.
Erlazionatuta
Eztabaidaren apologia egin duzu liburuan. Uste duzu mugimendu feminista banatzearen beldurrez eztabaida saihestu egiten dela?
Bai, erabat. Beharbada, berandu konturatu gara eztabaida batzuk ezin direla ekidin, eta banaketak izan behar badira izango direla. Bidea ez da eztabaida legitimo batzuei uko egitea elkarri minik ez egite aldera; finean, eztabaida batzuk ez egitea badelako min horietan sakontzea. Aitortuko dut hau beldurrez idatzi nuela, feminismoak erdigunean jarri duelako askotariko emakumeen esperientzia, eta horren apologia ere egin izan dugulako. Baina, momentu batean, jaurtigai bihurtu dira, eta horrek blokeo batera eraman gaitu, baita harresi pila bat sortzera ere.
Eztabaidatzeko premia azpimarratzearekin batera, ohartarazi duzu teoria abstraktuetan galtzeak ez diela borrokei aurrera egiten laguntzen. Oreka bilatzea litzateke gakoa?
Marxismora joanda, argi dago gure errealitatearen inguruko hausnarketak egiteko teoria abstraktuak behar ditugula, baina goitik beherako ariketa bat egin behar dugu etengabe: hau da, analizatzen dugu materiala dena eta inguruan dugun hori, baina, abstraktura joaten garenean gauza batzuk ulertzeko eta analizatzeko, gero berriro lurreratu behar dugu, teoria soilean geratzeak ez baitio inori laguntzen. Izan ere, aldatu nahi duguna errealitatea bada, ikusten dugun hori errealitatera ekarri behar dugu: Euskal Herriko errealitatera, Euskal Herrian dauden gatazketara, eta hortik aldaketak gauzatzera. Bestela, abstraktuak eta teorian dagoenak pentsarazten digu Wisconsinen gertatzen diren gatazkak eta Bilbon edo Mallabian gertatzen direnak igualak direla, eta ez da hala.
Intersekzionalitate terminoa higatua dagoela diozu liburuan. Zergatik?
Nik sentitu izan dudan zerbait da, baina esango nuke orokorra ere badela. Intersekzionalitateaz mintzatzean, esango nuke badagoela instituzioen kaptazio bat, eta intersekzionalitatea aniztasunaren sinonimo gisa erabiltzen da. Mugimendu feministan behintzat, eta baita herri mugimenduan ere, zera gertatu zaigu: intersekzionalitatea ia dogma bat bilakatu dela, txarto ulertua. Intersekzionalitatea ez tresna moduan, baizik eta zerrenda moduko bat egiteko bide bezala, ikusteko ea nor dagoen bestea baino zapalduago, eta horren arabera ebazteko gure ideiek gehiago edo gutxiago balio duten.
Liburuan diozu azken urteotan liberal eta burges izatea egotzi zaiola feminismoari. Zer uste duzu erakusten dutela kritika horiek?
Historikoki ezkerrean egin den kritika da feminismoak ez ote duen «klasea banatzen»; paradigma edo esaldi hori plazaratu dute. Esango nuke kritika hori behar konkretu batetik datorrela leku bakoitzean, edo esperientziak baldintzatuta. Gurean, ezkerreko mugimenduetan, batzuetan pribilegioak utzi nahi ez izateko gogoak edo beldurrak bultzatuta etorri da. Eta Euskal Herriko ezkerrean gertatu izan dena da, batetik, feminismoa bera ez dela ulertu nahi izan, eta zenbaitetan asumitu dela feminismoak ez duela korronterik eta, are, feminista guztiona feminismo liberala dela. Eta, are gehiago, hau problematizatu egiten dut, zera esanez: Euskal Herrian ez dagoela feminismo liberal bakar bat ere.
«Euskal Herriko ezkerrean gertatu izan dena da feminismoa bera ez ulertu nahi izatea, asumitzea feminismoak ez duela korronterik eta asumitzea feminista guztiona feminismo liberala dela»
Instituzioen «oportunismoa» ere aipatu duzu. Feministatzat hartutako diskurtsoak han-hemenka zabaldu izanak berekin ekar lezake despolitizatzeko arriskua?
Niretzat ez da feminismoa despolitizatzen dela; kontrara: feminismoak politizazio maila handiago bat lortzen du. Hor kontua da ea instituzioek zer-nolako boterea daukaten eurei interesatzen zaizkien praktika eta proiektu batzuk husteko eta baldintzatzeko, eta euren alorrera eramateko. Baina haien praktika erabat diskurtsiboa da. Gero, benetako aldaketak proposatzen direnean, ez datoz bat; adibidez, hori ikusi ahal izan da greba feminista orokorrean. Feminismoak planteatutako neurriak benetan mahai gainean jarri izan direnean, Eusko Jaurlaritza eta Nafarroako Gobernua pareta baten aurrean jarri dira.
Marxismoa eta feminismoa kontrajarri dira azken urteotan, bateraezinak balira bezala, baina zuk planteatzen duzu bi tradizio horien arteko loturak ugariak direla.
Euskal feminismoa hortik dator. Nire analizatzeko gaitasuna ez dut ulertzen baldin eta ez baditut, behintzat, ardatz horiek kontuan hartzen. Feminismoarekin zera gertatu zaigu, asko erreparatu zaiola alderdi diskurtsiboari; mugimendu feministan bertan izan da joera hori, eta ematen du balio multzo baten proposamen bat dela, eta hori ere bada, baina bada sistema oso bat aldatzeko proposamena ere, eta horretan bereziki tematu behar dugu. Euskal feminismoak hortik jo behar du, jakinda badaudela beste feminismo batzuk ez dutenak hori planteatzen, eta horren kontra ere borrokatu beharko dugu noizbait.
«Europar zuriak gara, hori ezin dugu ukatu, baina ikasi behar dugu bidea partekatua izango den garaietan gure pribilegioak nola kokatzen diren eta horiei nola egingo diegun aurre»
Mugimendu feministak nola erantzun beharko luke zapaltzaile eta zapaldu identitate dual hori aintzat hartuta?
Hori izan da, hain zuzen ere, azken urteotan izan dudan trauma handienetariko bat. Hor kokaleku bat bilatzea ez da erraza; uste dut arduraz egin behar dugula hori: Europar zuriak gara, hori ezin dugu ukatu, baina ikasi behar dugu bidea partekatua izango den garaietan gure pribilegioak nola kokatzen diren eta horiei nola egingo diegun aurre.
Niretzat beste trauma bat izan zen greba feminista orokorrean kide arrazializatu batzuek planteatzea haiek ez zirela langile klasekoak ez zutelako lanik egiten, eta feminismoak zera planteatzen du: lana badela enplegua ez den hori. Inportantea iruditzen zait hori guztia eztabaidatzea eta horri minez baino arduraz heltzea: marxismoaz hitz egin behar dugu, arrazakeriaz hitz egin behar dugu, eta pentsatu behar dugu nola lotzen dugun hori guztia proiektu askatzaile bat egiteko.
Identitate dual horrekin du zerikusia liburuan baliatu duzun erru paralizatzailea kontzeptuak, akaso? Zer da?
Errua sentitzea zapaltzaile izaerak eraginda; horrek paralizatu egiten zaitu, eta gutako batzuk garamatza dekolonialitateari buruz izaten diren zenbait eztabaidatan kide batzuk abandonatzera. Horrek ezin zaitu paralizatu, eta ezin da ardura hori bazter utzi; posizio jakin bat hartu behar duzu.
Egungo olatu erreakzionarioari aurre egiteko, bereziki da premiazkoa kolektiboki itxaropen desiragarriagoak eraikitzea?
Erabat. Itxaropenaren mantra inoiz baino beharrezkoagoa da; finean, bestela ematen du irabazi dutela, eta ez da egia. Jende asko dago lan egiteko eta borrokan jarraitzeko gogoz, eta horri heldu behar diogu. «Amaieratik hasi» delakoa aipatzen dugunean, kontua ez da bakarrik gure amaierako proiekturako bidean hastea, ezpada honako hau: amaiera batzuk izaten dira, eta, igual, dolu momentu bat pasatu beharko dugu, baina emango diogu beste hasiera bat; beraz, eraiki dezagun hasiera horretatik.
