«Desagertzea izan behar du GKE baten helburuak»

DYArekin hasi zen lankidetzan Jose Luis Paulin (Donostia, 1961), 1980ko hamarkadan, medikuntza ikasle zela. «Beti pentsatzen dugu lankidetza egiteko munduaren beste aldera joan behar dugula, eta ez da horrela». 1994an joan zen atzerrira lehenengoz, Ekuadorrera, Askapenarekin. Ordutik, mediku gisa lagundu du Kanbodian eta Mendebaldeko Saharan. Lankidetzaz duen ikuspegia bildu du Cooperación. Verdades, mentiras y vivenciasde una ¿utopía? (Lankidetza. Utopia-edo baten egiak, gezurrak eta bizipenak) liburuan (Bellaterra, 2016). Salmentekin lortutako diru guztia Mundubat GKE gobernuz kanpoko erakundearen osasun proiektuari emanen dio.

Liburuaren hasierako atalean gaia aurkezten duzu: Zeri buruz ari gara hizketan?

Lankidetzari buruzko liburuak irakurri izan ditut, eta gehienak iruditu zaizkit oso astunak, azterketa soziopolitikoetan zentratuak. Ez dut ikusi gizatasun puntu hori eman diotenik, eta, horregatik, nire bizipenak eta sentipenak eman nahi izan ditut. Zertarako? Iristen ez garen jendearengana iristeko. GKEek mesfidantza sortzen dute askotan, eta kalean entzundako komentarioei erantzun nahi izan diet, nire esperientzia pertsonaletatik abiatuta. Proselitismoa egiteko helburua du liburuak.

Hainbat komentarioren artean, GKEei leporatu ohi zaie Mendebaldeko gobernuen interesen alde egiten dutela.

Bai, egia da. Jende askok esaten du ez dela GKEez fio, baina nik beti gauza bera esaten dut: Euskal Herrian talde asko dauzkagu, hainbat filosofiarekin; ikusi behar dugu zein lotzen den gehien gure pentsamenduarekin, eta, ondoren, aukeratu. Baina askotan ez da behar erakunderen batean parte hartzea. Geure kabuz has gaitezke gauza batzuk egiten.

GKEen eta diruaren arteko harremanak sortzen duen mesfidantzaz ere idatzi duzu.

Lankidetza misiolariaren filosofiarekin hasi zen, dena borondatezko ekintzatzat. Baina hori iraunaraztea ez da posible. Denbora eta baliabideak behar dituzu, eta hori ordaindu egin behar da, bestela erakundea ez da operatiboa. Batzuek dena boluntario egiten dute oraindik, baina gehienak desagertzen ari dira. Pixka bat profesionalizatu da, baina profesional batek badaki bere lana egiten.

Sektore batzuek pentsatzen dute lankidetzak estatala izan beharko lukeela. Kuba paratu ohi da eredutzat.

Estatuek egiten dutena baino gehiago egin behar dute, eta exijitu egin behar diegu. Baina, aldi berean, norberak osatu behar du estatuaren lana, ezin dugu dena utzi haren gainean; alde batetik, estatuek ezin diotelako guztiari erantzun, eta, bestetik, gure gizatasuna erakutsi behar dugulako.

Ezaguna den dilema bati erantzuten saiatu zara: Arraina eman, edo arrantzan irakatsi?

Helburuak beti izan behar du arrantzan ikastea, eta epeak jarri behar dira horretarako. Une jakin batzuetan arraina eman behar duzu —gerretan edo hondamendi naturaletan—, baina arraina emate hutsak eredu bertikal bat ezartzen du: beti egongo da bat goian, eta bestea, behean. Hori ez da lankidetza, ez da bidezkoa. Lankidetzak horizontala izan behar du: nik esku bat luzatuko dizut zulotik ateratzeko, zuk gero zure bidea egin ahal izateko. Nik beti esaten dut gobernuz kanpoko talde baten helburuak desagertzea izan behar duela.

Lankidetza, denak balio al du?, galdetzen duzu bertze atal batean. Zerk ez du balio?

Batez ere, ez pentsatzeak. Taldeok gure proiektua egiten dugu, eta helburu bakarra bihurtu ohi da hori gauzatzea, ez laguntza bera. Horrekin batera, baliabideak ez ditugu ongi erabiltzen askotan, eta diru gehiegi xahutzen dugu. Gainera, askotan pentsatzen dugu herrialde horietara joatearekin nahikoa dela, eta ez da horrela. Lehenik, entzun behar diegu zer behar duten, eta, gero, ikusiko dugu zer eman dezakegun.

Bertze gai bat: esku hartze humanitarioa. Ez zaude ados kontzeptuarekin.

Min handia egin digu. Militarren arloa gerra da, eta hori ez da humanitarioa. Hiltzera joaten dira; defendatzeko edo erasotzeko. Bakezalea naiz, baina ez antimilitarista...

Hitlerren aurkako gerra, eta Kubako eta Nikaraguako iraultzak paratzen dituzu eredutzat.

Hori da. Agian, batzuetan gerra behar da; ez dakit. Baina ez deitu humanitario. Hori eginez gero, min handia egiten da. Zergatik? Adibidez, etsaiak hautematen du militarrak eta kooperanteak batera doazela.

Afganistanen gertatutakoa aipatzen duzu.

Hori frogatuta dago, Mugarik Gabeko Medikuen kideak zergatik hil zituzten, militarrak nola kamuflatzen ziren kooperante gisa, edo ibilgailuak nola margotzen zituzten erakunde horienak bezala. Kolonbian ere gertatu da, Gurutze Gorriarekin. Gainera, normalean, armadak beste herrialde batean sartzen direnean, ez da interes humanitarioarengatik izaten, jatorrizko herrialdearen interesarengatik baizik.

GKEek lagundu al diete esku hartze humanitario horiei?

Nik ezagutu dut kasu bat, Afganistanen Espainiako armadan barneratutako bi medikurena. Tropak artatzeko ospitale batean lan egiten zuten. Tarteka, inguruko herritarrak ere hartzen zituzten, baina gutxi gehiago. Gero bai, argazkiak ateratzen zituzten zaurituekin. Misio humanitario bat zela esateko egiten zuten hori.

Esan duzu lankidetzan aritzean gatazken oinarria salatzea beharrezkoa dela.

Salatu behar dugu alde batetik errudunak daudela, eta, beste aldetik, errugabeak. Ni medikua naiz, eta medikuok gaixotasunaren sustraia bilatzen dugu sendatu ahal izateko; ba, gatazkekin berdin egin behar dugu. Azken urteotan, [Mendebaldeko] Saharan laguntzen ibili naiz. Hemengo jende askok laguntzen du, baina horietako askok ez dakite gatazkari buruz ia ezer: ez lehen Espainia zela, ez gerra bat egon zela, ez Marokok okupatuta daukala... Galdetu beharko litzateke: zergatik daude sahararrak horrela? Jatorri bat daukan bidegabekeria bategatik.

Salatzeko beldurra al dago?

Beldur handia dago GKEetan. Erakunde publikoen baimenik gabe ezin duzu ia ezer egin, eta salatzen baduzu «aizu, zure alderdiak laguntza ematen du, baina, aldi berean, arazoa sortzen ere lagundu du», esango dizute «ikusi dugu zer esan duzun, eta laguntza nahi baduzu, kontuz ibili». Hala eta guztiz ere, salaketak ongi egin behar dira, noiz eta nola jakinda.

Liburuaren bukaeran galdetzen duzu: Zer egin dezaket nik?

Askotan entzuten dugu «sistema, politikoak, gizartea»... baina gutako bakoitza ere horren parte gara. Gure inguruan dauden bide alternatiboei heltzea da aukera bat: bidezko merkataritza, banku etikoa, bertako produktuak, kontsumismoari buruzko hausnarketak, kritiko izatea… Ez dira utopiak, funtzionatzen duten gauzak dira. Hurrengo pausoa erakunde batean parte hartzea izango litzateke, eta, ondo antolatzen bada, hori ere edozeinek egin lezake.