«Eraldaketarako subjektu potentzialak». Ana Txurrukak (Ordizia, Gipuzkoa, 1979), Ekhi Petriatik (Iruñea, 1997) eta Uma Ulaziak (Mutriku, Gipuzkoa, 2001) halaxe ikusten dituzte pertsona transak eta sexu-genero disidenteak. Transfobia gero eta «esplizituago» bihurtzen ari den honetan, hirurek argi dute marra gorria zein den: pertsona transen existentzia ezin da ez ukatu, ezta eztabaidatu ere. Transfeminismoarekin harremana dute hirurek: Txurruka Medeak talde transfeministako kide izan zen, Petriati Euskal Herriko Bilgune Feministako kide da, eta Ulazia, berriz, Euskal Herriko Gazte Feministak taldearen parte. Argi dute badagoela sektore bat pertsona transak badirela ukatzen duena, baina Euskal Herriko mugimendu feministan ez direla gehiengoa. Are, kontrakoa erratea «interes politiko jakin batzuekin» lotu dute.
Diskurtso transfoboak gero eta maizago entzuten dira hala sarean nola kalean; azken asteotan Bernedoko udalekuen harira zabaldutakoak dira horren erakusgarri. Gizarteak gibelerat egin du? Transfobia handiagoa dago, edo orain arte itzalean edo isilean egon diren diskurtsoei modua eman zaie espazio publikoa hartzeko?
UMA ULAZIA: Hau guztia testuinguru jakin batean kokatu behar da, non ultraeskuina igotzen ari den eta marko jakin batzuk zabaltzen ari diren. Erreakzio batzuk ere egon dira, eta transfobia esplizituago bihurtu da; horrek lotura zuzena du, hain justu, aurrerantz eman ditugun pausoekin. Izan ere, atzerapausoak egon badira ere, aurrerapauso asko egon dira, eta horien isla da orain badagoela sexu-genero disidenteen komunitate zabalago bat, gero eta talde antolatu gehiago, eta juridikoki, politikoki eta hezkuntza eremuan pauso handiak eman direla, aurrera eramandako borrokari esker. Horiek aitortzea garrantzitsua da.
ANA TXURRUKA: Nik ere analisi bikoitz hori egiten dut: ezin dugu ezeztatu azken hamarkadetan aurrerapausoak ikaragarriak izan direla bai sozialki eta baita juridikoki ere: legeetan eta eskubideetan aurrerapausoak eman dira. Pertsona transak subjektu politiko gisa ikusten dira gizartean. Atzera begiratzen badugu, orain dela 20 edo 30 urte pertsona transen existentzia bera oso ezkutuan zegoen. Pauso horiek eman badira ere, ez gaude egoerarik onenean. Izan ere, pausoak ematen direnean, sistema patriarkalaren erreakzio bat egoten da, eta gaur egun espazio publikoa hartu duen erreakzio hori hor dago. Ondo legoke belaunaldi ezberdinetako transei galdetzea ea urte hauetan aldaketarik nabaritu duten: segur aski, aurrerapausoak agerian geratuko lirateke.
«Ondo legoke belaunaldi ezberdinetako transei galdetzea ea urte hauetan aldaketarik nabaritu duten: segur aski, aurrerapausoak agerian geratuko lirateke»
ANA TXURRUKA Medeak taldeko kide izandakoa
EKHI PETRIATI: Umak esan duen bezala, kontua ez da orain lehen baino transfoboagoak garela edo halako gehiago daudela, baizik eta orain askoz esplizituagoa dela transfobia hori, «onarpen» batzuetara iritsi garelako. Lorpen horiek baloratzeko orduan, baina, zaila egiten zaigu jakitea zergatik gertatu den: sistemak berak gauza batzuk irabazi dituelako, guk plaza batzuk irabazi ditugulako, edo, are, bien arteko zerbait gertatu delako. Feminismoarekin ere hori pasatu da: hegemonikoa bihurtzeko bide horretan topo egin dugu antifeminismoarekin edo diskurtso antifeministekin. Gure zeregina da ondo bereiztea gauza bakoitza zer den. Eta gure alde erabiltzea «onarpen» hori.
Bide horretan, Euskal Herrian egon dira mugarri izan diren hainbat gertakari, baina badirudi ez dela lortu horien memoriari heltzea.
TXURRUKA: Trans borrokan eta pertsona transen existentzian ez da erreparaziorik egin gizarte honetan, ez da aitortu transfobia egon dela eta oraindik ere badela, eta sistemaren ondorioz sufrimendua egon dela. Denok dugu ardura, eta erreparaziorik gabe eta memoriarik gabe oso zaila da aurrera egitea. Salto hori egin behar da: biziraun ordez, ondo bizi; eta, horretarako, erreparazioa behar da. Ez biktimismoz, baizik eta aurrera begira.
PETRIATI: Ez nuke esango pertsona transek jasan duten indarkeria atzean geratu denik. Mugimenduetako kideek erdigunean jarri behar dugu memoria, jakiteko nondik gatozen eta zehazteko nora joan nahi dugun. Memoria kolektiboa faktore askok sortzen dute; mugimendu feministan, memoria hori lantzen dugu, eta memoria horretatik sortzen ditugu etorkizun desiragarriak. Beste gauza bat da erakundeek zer interes duten memoria hori ez ekartzeko.
Hain justu, duela hamar-hamabortz urte, transfeminismoaren inguruko ideiak gehiago zabaltzen hasi ziren Euskal Herrian, eta gaiari buruz lasai hitz egin zitekeen. Bazegoen elkar ulertzeko eta elkarrekin ikasteko borondatea, nahiz eta desadostasun batzuk ere agertu ziren. Egun, baina, bada transak badirela ere ukatzen duen emakumerik. Zer gertatu da bidean? Zerk eragin du distantzia hori?
TXURRUKA: Eszenatokia aldatu da. Niretzat inflexio puntu bat izan ziren Portugaleteko 2008ko jardunaldiak eta 2009an Granadan egindakoak. Horietan asko plazaratu zen pertsona transen aldarrikapenak mugimendu feministaren barruan txertatu behar zirela, eta feminismoaren barruan erronka bat genuela horrekin.
Gaur egun beste eszenatoki batean gaude, eta komunikazioa zailagoa egiten da askotan. Izan ere, feminismoaren oinarri oso-oso garrantzitsu bat jartzen ari gara mahai gainean: feminismoaren subjektu politikoa zein den, eta subjektu horren beharrak eta eskubideak zein diren. Emakume batzuentzat emakume nortasuna hain garrantzitsua izan da, ezen hori zalantzan jartzeak barrutik gauza asko mugiarazten baitizkie. Dena den, ni positiboa naiz, eta pentsatzen dut komunikazio falta horretan kokatzen direnak ez direla feminismoaren gehiengoa. Orokorrean, feministok elkarrekin gaude, saretzen gara eta eztabaidatzen dugu, nahiz eta gai batzuetan ados ez jarri edo erabaki batzuk ez hartu. Sistemarentzat oso erraza da esatea feminismoan gatazka dagoela, oso muturretan gaudela, baina gehienak ez gaude hor.
«Emakume batzuentzat emakume nortasuna hain garrantzitsua izan da, ezen hori zalantzan jartzeak barrutik gauza asko mugiarazten baitizkie»
ANA TXURRUKA Medeak taldeko kide izandakoa
ULAZIA: Beren burua feministatzat daukatenen artean badago sektore bat pertsona transen existentzia ukatzen duena, baina ez dira gehiengoa; eta, batez ere, Euskal Herriko mugimendu feminista antolatuan ez dira gehiengoa, bereziki gazteon artean. Horren isla da Bernedoko udalekuetako kideek eta komunitateak jasandako lintxamenduaren harira 70 eragilek baino gehiagok atera genuen komunikatua. Eztabaidarako prestasun falta ere leporatu izan digute inpunitatea galtzen ari diren horiek. Noski: pertsona transen existentzia ez da eztabaidagai: hor marra gorria jartzen dugu. Transfeminismoa bai, eztabaidagai da. Izan ere, eztabaidan jaio den mugimendu bat, korronte bat da. Non dago mugimendu feministan baino eztabaida gehiago? Eztabaidarako sekulako gaitasuna dugu, baita eztabaida hori eraldaketa bihurtzeko gaitasuna ere. Horren aurkakoa esateak interes politiko jakin batzuei erantzuten die, eta erabilera interesatu hori salatu behar da.
PETRIATI: Eztabaida horietan kokatu ditzakegu, adibidez, mugimendu feministaren barruan edo, are, ezkerreko komunitateetan ibilbide luzeago bat egin duten señorak, beste marko batzuetatik abiatuz eta beste terminologia batekin borrokatu direnak —zeinekin diferentziak izan ditzakegun— edo zalantzak dituztenak subjektuen eztabaida honetan. Haien markoa bestelakoa da batzuetan, borroka bakoitza testuinguru eta egoera jakinetan lurreratzen baita. Alde horretatik, interesgarria da bizipen desberdinetatik abiatuz hitz egin dezakegun feministon artean elkarrizketak eta eztabaidak izatea; finkatuta ditugun marra gorrien barruan, noski.
«Interes politiko batzuei erantzunez, batzuek erakutsi nahi dute mugimendu feminista zatitua dagoela, eta esango nuke mugimendu feministaren barruan gutxiengoa direla»
EKHI PETRIATI Euskal Herriko Bilgune Feministako kidea
Gainera, Euskal Herriko mugimendu feminista lerratuta dago pertsona transen eta sexu-genero disidenteen eskubideen alde. Mugimendua bera oso zabala da, baina espazio komunagoak sortzen direnean —azaroaren 25ean, martxoaren 8an edo hilabete hasieran Palestinaren alde eginiko mobilizazioetan, adibidez—, pertsona transak eta sexu-genero disidenteak aipatzen ditugu mugimendu feministaren subjektutzat hartuz. Hau da, emakume, trans eta bollerak errekonozitzen dira borrokarako eta eraldaketarako subjektu gisa. Interes politiko batzuei erantzunez, batzuek erakutsi nahi dute mugimendu feminista zatitua dagoela, eta esango nuke mugimendu feministaren barruan gutxiengoa direla.
Interes politiko horiei aurre egiteko estrategikoa da pertsona transak eraldaketarako eragile aktibo izatea?
ULAZIA: Pertsona transak edo sexu-genero disidenteok eraldaketarako subjektu potentzialak gara, patriarkatuaren bizkarrezurra, hau da, zisheteroaraua eta binarismoa zalantzan jartzeko, emakumeak eta gizonak eraiki egiten direla mahai gainean jarri eta hori zalantzan jartzeko; eta potentzialtasun horregatik dator erreakzio guztia. Gazte Feministon mugimenduaren barruan horregatik da sexu-genero disidenteon borroka zentraletako bat: ez gara arriskuan gauden subjektuak —hori immobilizatzailea da, agentzia lapurtzen du—, ez dugu mugimendu feministan ikusgaitasuna izan nahi izate hutsagatik, baizik eta eraldaketarako subjektu potentzialak izateagatik.
«Pertsona transak edo sexu-genero disidenteok eraldaketarako subjektu potentzialak gara (...) eta potentzialtasun horregatik dator erreakzio guztia»
UMA ULAZIA Euskal Herriko Gazte Feministetako kidea
PETRIATI: Hori da, sexu-genero disidenteok ez gara onartuak izateko norbait. Aldi berean, egia da borroka oso identitario bihurtu dela, hau da, identitateetatik militatzen dugu asko gaur egun. Zera esan nahi dut: ni ez naiz transa, baina transen eskubideen alde atera behar baldin badut kalera, egingo dut, noski. Batzuetan konplexu moduko batek zeharkatzen gaitu, paralizatzailea izan daiteke batzuetan, eta horretaz ere ohartu behar dugu.
TXURRUKA: Historikoki feminismoak lehentasun batzuk jarri izan ditu, bai aldarrikapenetan eta baita beharretan ere, eta batzuetan ez digute erantzun bazterretan geunden pertsonei. Adibidez, abortatzeko eskubidea izan da mugimendu feministaren borroketako bat, eta hor bollera pila bat egon gara, baina gure beste behar batzuk ez dira hain lehentasunezkoak izan. Eta inportantea da eztabaidatzea mugimenduaren barruan lehentasunak non jartzen ditugu, denon arteko oreka bat sortzeko.
Mugimenduaren barnean potentzialtasun hori aitortu baduzue ere, transfobia arras presente dago sare sozialetan, baita horrelako erasoak onartu beharko ez lituzketen espazio publikoetan ere. Nola ikusten duzue komunikatiboki maila berean jartzea errealitate bat ukatzen duen iritzi bat eta errealitate hori bera?
ULAZIA: Guk marra gorria argi dugu: pertsona transen existentzia ezin da zalantzan jarri eta hori ez da eztabaidagai bat; existentzia bat ukatzea oso larria da. Mediatikoki, politikoki eta juridikoki marko bat hedatzen ari da, geruza sozialak zeharkatzen ari dena; eta faxismoarenak diren formulak zabaltzen ari dira, zu baino botere gutxiago duten pertsonek zapaltzen zaituztela dioten mezuen bidez. Emakume zisek esatea emakume transek zapaltzen dituztela eta ez patriarkatuak, hori perspektiba guztia galtzea da.
«Guk marra gorria argi dugu: pertsona transen existentzia ezin da zalantzan jarri, eta hori ez da eztabaidagai bat; existentzia bat ukatzea oso larria da»
UMA ULAIZA Euskal Herriko Gazte Feministetako kidea
TXURRUKA: Neutraltasunaren izenean, maila berean jartzen dira iritziak, baina behin baino gehiagotan esan dugu gorroto mezuek ez dutela lekurik, hori indarkeria da. Eskubideen kontra doazen iritziek ezin dute espaziorik eduki.
PETRIATI: Honen guztiaren oinarria zera da: eskubideak gorputz jakin batzuei esleitzen zaizkiela, zuria, emakumea-gizona eta zisa bazara, eskubide batzuk izango dituzu. Hortik ateratzen denak ez du legitimitaterik.
Horrez gain, badakigu kapitalismoak dena merkantzia bihurtzen duela, eta hala egiten du morboarekin eta esentzialismoarekin ere. Diskurtso horiek guztiak merkantzia bilakatzen ditu, eta hortik negozioa egiten dute.
«Badakigu kapitalismoak dena merkantzia bihurtzen duela, eta hala egiten du morboarekin eta esentzialismoarekin ere. Diskurtso horiek guztiak merkantzia bilakatzen ditu, eta hortik negozioa egiten dute»
EKHI PETRIATI Euskal Herriko Bilgune Feministako kidea
Bernedokoaren harira, dutxa mistoak aitzakia gisa hartu, eta mezu transfoboak zabaltzen ari dira ezker-eskuin. Interes politiko jakin batzuk bultzatzea helburu duen merkantilizazio horren adibide da akaso?
ULAZIA: Elite politiko, ekonomiko eta judizialak faxismoaren markoa zabaltzen ari dira, eta makineria guztia aktibatu dute. Sistema krisian sartzen denean aktibatzen da faxismoaren fenomenoa, eta horrek fokua boteredunen gainetik kendu eta talde zaurgarrien gainean jartzen du —kasu honetan pertsona transak—. Udaran, pertsona arrazializatuekin gertatu zen, ehiza arrazisten testuinguruan. Mugimendu sozialak ere jartzen dituzte fokuan, eta Bernedokoaren harira, sexu-genero disidenteon borroka difamatu ere egin dute, pederastiarekin lotzeraino. Hori testuinguru politiko batekin lotu behar da, analisi estruktural bat egin behar da. Krisi testuinguruan, eraldaketa sustatu dezakegun mugimenduak desagerrarazi nahi gaituzte. Ezkerrak ere analisi hori egin behar du gertatzen ari den lintxamendu horren harira, eta posizionatu behar du. Faxismoak aurpegi asko dauzka, eta horietako bat da transfobia.
Dena den, gauza bat da faxismoa eta beste bat erreakzioa: faxismoak lotura du sistemaren krisiarekin, eta erreakzioak gehiago gure garaipenen harira emandako erantzunarekin. Ez gara esaten ari mundu guztia faxista denik, baina horrek ez du esan nahi faxismoak erabiltzen duen markoa ezkerrean erabiltzen ez denik.
PETRIATI: Horregatik interesatzen zaigu ezkerrean erreakzionatzen duen jendeak argi edukitzea zein den markoa eta nondik egin behar den analisia, eta intentzio politikoa dagoela horietan. Gizonak eta emakumeak existitzea auzi politikoa den bezala, genero kategoria horiek zalantzan jartzen dituztenen kontra jotzeak ere intentzio politikoa du, eta horien aurka jo beharko genuke, ez haien diskurtsoa erosi.
Uma ULAZIA
Euskal Herriko Gazte Feministak sareko kidea da. Hausnarketa prozesu luze baten ondoren, iaz aldatu zuten mugimenduaren subjektu politikoa: neska zena neska, bollera, trans bilakatu zen; hau da, Neska Gazteak izan beharrean, Gazte Feministak dira ordutik. Prozesu horretan, transfeminismoaren tresnak erabili dituzte: batetik, sexualizazioaren inguruan hausnartzeko, eta, bertzetik, borrokarako tresna berriak eskuratzeko.
EKHI PETRIATI
Euskal Herriko Bilgune Feministako kidea da. Transfeminismoa lantzeko orduan, bidelagun izan dute Medeak talde transfeminista —hogei urteko ibilbidearen ondoren, jarduna eten zuen 2020an—, eta, etengabeko eraldaketan dagoen bide horretan, gorputza politizatzearen alde aritu dira eta ari dira oraindik ere. Halaber, Gorputzen Burujabetzak topaketa eguna antolatu dute azkeneko hiru urteetan, identitateen, subjektuen eta kategorien inguruan hausnartzen jarraitzeko, besteak beste.
ANA TXURRUKA
Medeak taldeko kide izan zen, hau da, Euskal Herrira transfeminismoaren oinarriak ekarri zituen taldeko kide. Esplikatu du duela hamar urte bazterrean zeuden gaiak erdigunera ekarri zituztela, eta, egun, mugimendu feministan, diskurtso horiek garatu direla.
