2018an Zalduako aztarnategian agertutakoaren ia berdina da, eta Ipar Euskal Herrian halakorik aurkitzen den lehen aldia. Aranzadiren arabera, aurkikuntzak argi azaleratzen du Pirinioen bi aldeen arteko «lotura estua», eta zona horrek Erromatar Inperioko merkataritza sarearekin zeukan harremanaren erakusle ere bada.

Joan Ferrer i Jane epigrafistaren hipotesiaren arabera, iberiera eta euskara «ahaidetuta» daude. Iberiar inskripzioetan aurkitutako 'ogei' hitza euskarazko hogei zenbakia izan daitekeela uste du.

Identifikatu dituzten hiru ikurrak ‘ikae’ edo ‘igae’ gisa transkribatu dituzte ikerleek. Alderatzeko elementuak aski urriak diren arren, idazkuna baskoia izan liteke. Irulegiko Eskuaren garaitsukoa da.

K.o. I. mendeko harrizko pieza bat da, eta latinez idatzitako testu bat du: emakume batek Larrahe jainko baskoiari eginiko eskertzea jasotzen du. Aranzadiko ikerlariek egin dute aurkikuntza, Arriaundi mendiko aztarnategian.

Burdin Aroko Nafarroako aztarnategi nagusietako bat da La Custodia, Viana ondoan. Ikerketek agerian jarri dute Erromako soldaduek Sertorioren aginduetara han egin zuten sarraskia, eta erromatartzearen garaiko bizitzaren xehetasun asko.

Ikusi dute ekialdeko zona ere K. a. I. mendean abandonatu zela. Eskailera batzuk aurkitu dituzte aurten induskatutako etxebizitza batean; orain arte, inoiz ez da halakorik atzeman Mendebaldeko Pirinioetako Burdin Aroko herrixka batean.

Ehun urte bete dira Howard Carterrek Tutankamonen hilobia aurkitu zuenetik. Eta aurkikuntza horrek goitik behera aldatu zuen egiptologiaren zientzia. Arlo horretan aditua da Karlos Almorza Aranzadiko ikerlaria, eta xehe-xehe azaldu dizkio BERRIAri egiptologiari buruzko bitxikeria eta sekretu guztiak.

Euskara idatziaren lehen arrastoak X. edo XI. mendekoak dira. Susoko monasterioan aurkitu zituzten, Donemiliaga Kukulan (Errioxa, Espainia), mila glosaren artean: «Izioqui dugu» eta «Guec ajutu ez dugu».

Kastroen kultura bazter orotara zabaldu zen, leku bakoitzera egokituz; Atlantikoko isurialde guztian ere bai, nahiz eta garai batean uste izan hegoaldeko kontua zela. Nola sortu ziren Erromaren garaiaren aurreko talde eta herri horiek guztiak? Historiaurrean atzera joan behar da hori pixka bat ulertzeko.