Adibidez

Irakasle batek proposatu ahal dio DBHko 1. mailako ikasle bati liburu baten kapitulu bat, aldizkari baten erreportaje bat edo euskarazko edozein abesti baten letra irakurtzea etxean, geroago talde osoaren artean horri buruz hitz egin ahal izateko? Adibide bat da, baina, beharbada, arrakastaren itxaropenarekin egin dezake, D ereduko talde batean, euskal ingurunean. Eta hori egin dezake ikasleen euskarazko irakurketa autonomoaren maila ziur aski nahikoa delako, eta horren ondorengo adierazpena ere nahikoa izango delako kasu gehienetan, neurri handi batean testuinguru hurbilak erraztuko dizkiolako ere. Eta, agian, zalantza gehiagorekin, antzeko moduan egin dezake, baldin eta emandako testua gaztelaniaz idatzita badago, hizkuntza horren ezarpen sozial handiagoa dela eta.

Ziur asko, familiaren maila kulturalak edo sozioekonomikoak erraztutako ikaskuntza-ibilbide ona duen ikaslearen kasuan ere egin ahal izango du, bere ikaskuntzak indartzeko aukera ematen baitiote, euskara beste ikaskuntza batzuetarako tresna gisa erabili bada, ikaslearen ingurune hurbila elebiduna ez izan arren. Hori egin dezake, nahikoa ulertuko duelakoan, itxaropen handiz ikasleak argi eta garbi adierazteko zer eragin dion testuak.

Horrelakorik gutxi gertatzen da ikaslearen inguruan euskararen presentzia urria denean eta maila sozioekonomikoa eta kulturala baxuagoa denean. Nahiz eta ikasleak irakats-hizkuntza bakarra euskara den eredu batean ikasi, testua euskara hutsez idatzita badago, eta beste hizkuntza ofizialean idatzitako beste baten antzeko konplexutasunarena ulertu. Izan ere, ohikoa da bi testuliburuz hornitzen diren ikasleak izatea, bata gaztelaniaz, formalki euskaraz ikasten denaren bestearen ulermena errazteko. Eta zailagoa izango da ikaslearen familiak hizkuntza-gaitasun handirik ez badu, edo bere kultura-maila oso altua ez bada eta hizkuntzaren idatzizko erabilerara ohituta ez badago, ezta berea (edo bereak) ere. Edo egoera sozioekonomikoak ikaslea bere lanari bakardade osoz ekitera behartzen duenean. Eta irakasleak konfiantza gutxiago izango du geroago ikasle horrek bere taldearen aurrean jariotasunez adierazteari buruz.

Estrategia bera erabil dezake irakasle horrek? Pentsa dezake irakasleak bi kasuetan irakurketa autonomoaren maila bera izango dela? Desberdintasun horiek guztiak ahaztu egiten ditugu hizkuntza-eredu bakarra eskatzen dugunean, hau da, ikasle guztiekin jarraitu beharreko jarraibide bakarra exijitzen dugunean. Eta ahanztura horren ondorioak, gehienetan nahita eginak baina gutxitan behar bezala hausnartuak, larriak dira, bai euskararen ezagutza eskuratzeko, bai horren bidez ikasteko.

Euskarak gaur egun duen egoerak, hau da, euskararen normalizazioak jarraitzen duen prozesua eta euskal herritarren artean ezagutza eta erabilera txikiagoa, esan nahi du gure estrategiak eta helburuak ezin direla berdinak izan kasu guztietan. Eta baieztapen horrek, praktika zein literatura zientifikoan oinarrituta, helburu desberdinak eta estrategia anitz erabili beharrak, eskandalua dakar, arazoak behar bezala konpontzetik urrun gaudela adieraziz.

Zirkulua itxi dezakegu hizkuntza-eredu bakar bat orokortuz, euskara ikaskuntzen komunikazio-hizkuntza bakartzat hartuta, edo, gehienez ere, ingelesa, ikasle guztientzat maila desegokiak eta diskriminatzaileak hartuta erreferentziatzat, Europako Erreferentzia Marko Bateratuaren B1 Lehen Hezkuntzarako eta B2 DBHrako, Hezkuntza Lege aurreproiektuaren kasu.

Larria dirudi maila horiek diskriminatzailetzat jotzea, baina badira. ISEI-IVEIk euskararen kasuan (ez gazteleraren kasuan) egindako probenarabera, maila horiek jatorri euskalduneko edo maila sozioekonomiko eta kultural altuko ikasleen eskura daude soilik, edozein sare eta eredutan ikasten dutela ere. Eta proba horiek burutu ziren gaur egun baino homogeneoagoa zen gizartearekin. Hau da, Euskadin atzerritar jatorriko biztanleak %3 inguru zirenean, egungo %12ren ordez.

Europako Erreferentzia Marko Bateratuaren B2 mailak bermatzenal du Euskararen Erabilera Normalizatzeko Legeak adierazten duen ezagutza praktiko nahikoa? Hala balitz ere, zalantzazkoa baino gehiago dena, ba al dago aukerarik Euskadiko ikasle guztiek hezkuntza-sistemaren bidez maila hori eskuratzeko? Edo aukera hori ikasleriaren heren baten esku baino ez dago benetan? Argi dago araudi hori diskriminatzailea izango zela. Eta horrela adierazi behar da, kalifikazio horrek min ematen badigu ere.

Zenbat aukera posible baztertzen ditugu eredu bakarraren leloa hartzen dugunean? Zenbat ikasle bideratzen ditugu porrotera haientzako muga gaindiezinak jartzen ditugunean? Batzuek argudiatuko dute neurri horiek euskara gehiago ikasteko eta erabiltzeko moduak baino ez direla. Bakoitzarentzat uzten dut estrategia horiei buruz pentsatzen duena, baina datuek ez dute bermatzen zenbat eta presio handiagoa izan euskararen ezagutza eta erabilera are eta zabalagoa dela, eta bai, ordea, euskal gizartea desintegratzeko arriskua.