Urriaren 25ean, larunbata, guraso, eskola-zuzendari, irakasle eta osasunaren arloko profesionalen bilera bat egin zen Eibarren, Altxa Buruaren lehenengo Batzar Orokorrean. Digitaletik analogikorako, teklatutik arkatzerako, klarionerako eta bolirako trantsizio erregresiboaren aldeko herritarren mugimendua; pantailatik liburura, koadernora eta apunteetara; deleterako sagutik eta azpimarratura, borragomara, fosforitora eta... atzera buelta, baina ez pizarrara, pizarrillora eta borratzeko txistuz bustitako zapira bezainbeste.
Atzera bueltatzea, batzuek atzerakada gisa ulertuta, eta beste batzuek, berriz, biziraupen kognitiboaren nahitaezko urrats gisa, amildegi hezitzaile-afektiboan erortzea eragozteko. Eibarren egon ez zen eta interesik ematen ez duen hirugarrena definitu gabe dago oraindik, nahiz eta Europa iparraldeko, erdialdeko eta Asiako beste herrialde batzuetan, erabaki guztiak hartuta, hamarkada honetan jada egin zuten... eta ikusi nahi duzuna ikusita, PISA txostenean geratu dira konparazio emaitzak.
AEMAren 2007ko Bioinitiative eta 1815-EB Ebazpeneko gomendioari jarraituz, eskandinaviarren atzetik, Frantziak 174 milioi euro bideratu zituen 2010ean wifi mikrouhinak igortzen dituen hari gabeko routerraren ordez zuntz optikozkoa eta kable bidezko Interneterako kanaletan kableatutakoa jartzeko. Garai hartan, Eusko Jaurlaritzak ordenagailu eramangarriekin hornitzen zituen ikastolak, eta Lezokoa zen router eta kableatu gabeko ordenagailuak eskatu zituen bakarra, Noraino sartuko zaizkigu? izeneko artikulu batean irakurri ahal izan genuen bezala. Mende laurdeneko atzerapenarekin ere, oposizioak ez du gaur egun haurren eta eskola ingurunearen osasunarekiko interesik txikiena ere erakusten.
Ez da berria desoreka soziokultural hori (eta osasun arlokoa kasu honetan), bai gobernatzen duenak bai abertzale oposizioak nagusiki subiranotasunaren eta erabakitzeko eskubidearen aldeko señuelo horrekin jarraitzen dutelako. Beste oposizioei, mantentze lanetan direlarik, ez zaie ezer geratzen gure haurrentzat.
OCDEko gainerako kideen eskola-emaitza txarrak direla eta, Altxa Buruak adinaren arabera garatu beharreko bost proposamen egin zituen. Bosgarrena software autonomoa eta librea lehenestea da, «norberaren datuen kudeaketaren gaineko kontrol handiagoa eskaintzen duen bakarra baita». Hori ere eskatzen zen 2011n, Google eta antzekoak alde batera uzten dituzten Eskandinaviako herrialdeen, Alemaniaren eta Austriaren ildoari jarraituz. Hamabost urte geroago, Madrilgo Autonomia Erkidegoko Gobernuak destellatu egin du Espainian; izan ere, 2025-2026 ikasturtean, funts publikoekin sostengatutako Haur eta Lehen Hezkuntzako 2.000 ikastetxetarako hauxe erabaki du: «Koaderno eta liburuen esentziara itzultzea; diktaketetara, ortografiaren zaintzara, kaligrafiara, ikasleek hain beharrezkoak diren trebetasun digital horiek izatearekin bateragarria dena».
Denboran bat eginez eta irailean argitaratutako Geometria imajinatzen metodologiaren egileak dioenez, «metodo kreatibo-kognitibo berritzaile bat da, adin handiko haurrentzat, oraindik geometria hitza entzun ez dutenentzat. Pedagogia sozialetik, gurasoak eta irakasleak inplikatu nahi ditu, beren ikus-entzunezko eskaria desbideratzeko, irudirik gabeko ahozko lanaren eta literatura inprimatuaren aldeko gonbidapen eskaintza honen bidez, non paperak burua islatzen duen, non pentsamenduaren, eskuaren eta bihotzaren arteko lotura handia izaten den. Geometriaren azterketaren helburua eguneroko bizitzan aplika daitezkeen eta objektu, eraikuntza, arte eta mekanismo erabilgarri askotan beha daitezkeen irudiak kalkulatzen, eraikitzen eta irudikatzen ikastea bada, helburu hori lortzeko, metodoak lehentasuna ematen dio irudien deskribapena (ipuin gisa eta erakutsi gabe) arretaz entzuteari edo irakurtzeari eta haien elementu eta osagai bereiziekin (angeluak, erpinak, lerroak, puntuak, zirkunferentzia-arkuak...) eraikitzeko urratsak entzuteari edo irakurtzeari, bai bi dimentsioko planoan, bai hiruko espazioan. Buruan imajinatu eta marraztu ondoren, paperera pasatu esku hutsez, trazu baldarrez, haurra irudi batzuen asmatzaile sentitzen da, eta irudi horiek berretsi egiten ditu atea pasatzen duenean, eta aurkitu egiten ditu berak asmatutakoekin parekatuz... zer motibazio handiagoa!». Maisu on baten lehen helburua beti izan da haurrak motibatzea imajinatutakoa galde dezaten. Irakasle batena ere izan beharko luke, baina, gaur egun, duen autonomia faltagatik, ezinezkoa da; izan ere, irrika pedagogiko ororen gainetik, protokolo eta fitxa batzuei men egitera behartuta sentitzen da. Protokolo eta fitxa horietan kuantitatiboek bikaintasuna egiten dute, kontuan hartu gabe hautaketarekin, kognitiboarekin, afektiboarekin... eta irudimenarekin talka egiten duela.
Asko jakitea azterketarako... bai, baina estimulatzea testuen irakurketa barneratzeko eduki filosofi-praktikoko ahozko laburpenetan oinarrituta, bizitzarako ikasgai gisa aplikagarriak... oso urria. Horrela nabigatzen du hezkuntza-prestakuntza arloko Euskadik... itokinez nonahi eginez, hezkuntza sisteman zein telebista programazioan oinarrituta, entretenitzeko baino gehiago gizakiak trebatzeko eta balioetan, artearekiko sentsibilitatean, arte eszenikoetan eta musika-adierazpenean oinarritutako hezkuntza lantzeko, eskolatik... eta bizitzarako.
Gehiegizko eskaintzak, publizitate iradokitzailea, kontakizunak eta gaurkotasuneko kontakizun gehiago, analisi sakonik eta diagnostiko eta ebazpenerako eztabaidarik gabeak, inpaktu-ikuskizunak, ikus-entzunezko teknologia erakargarria eta abar estimulu handiak dira, eta, horregatik, gure gune existentziala azaletik kanpo finkatzen dugu. Bereziki, azken irakaskuntzarekin eta irakaskuntzaren esparruarekin, kognitiboki murrizten da, eta lanerako, irakurmenerako eta sormenerako borondatea galtzen da. Gaur ere horretan salbatuko gintuzke itzultze horrek; izan ere, amildegi zibilizatorio horretako erorketa gelditzeko urrats seguru bakarra atzerapausoa da.
Oxitozina sortzen duen iturri hori desblokeatzea derrigorrezkoa da; izan ere, irudimena itotzeak nortasuna galtzearen ondorioz estandarizatutako egokitzapena dakar, enpatiaren sentsibilitatea (pasotismoa) galtzea eta frustrazio hori kide ahulekin kargatzea.
Irudimenak zentzumenak mantentzen ditu sugar piztu gisa, koloretan idatzitako argi gisa sormenari inspiratzen diona. Motibazio kognitiborik gabe ez dago heziketarik; soilik zuri-beltzeko eta kalitate zalantzagarriko eta gizarte-onura eskaseko informazioa, arbuiagarria bizitza atseginez eta sentimenaren zentzumenetatik ikasi eta partekatu nahi duenarentzat. Ekuazio eta aukera mamitsua nerabezaroan balio pertsonalak eta indibidualak osotasunean oinarrituta garatzen laguntzeko, ChatPGT bezalako hizkuntza-eredu berrien aurrean sortutako kalteberatasunagatik eta mendekotasun emozionalagatik alertan jarriz, eta bere egunkari intimoan boli edo arkatz bidezko idazketa berreskuratuz.
Bereizketa partekatzea eta beren esperientziak premisatik argitzen laguntzea: «Ezer ez da ezergatik, eta dena zerbaitegatik eta zerbaitetarako da»; izan ere, «zergatik gertatu zait hau?» jakitea garrantzitsua bada, «gertatu zaidan jakiteko?» jakitea da hainbeste edo gehiago. Komunitatearentzat baliagarri eta, aldi berean, kritiko bihurtzen dituen ezagutzak... Hori da gure agintariek bilatzen dutena? Gazte horiekin programatu al da lehentasunik etorkizun komunitariorako? Edo, hobeto esanda, beren drama existentzialean abandonatu nahi dituzte?
Hona hemen Luis Mateo Díezen Cervantes Sariko adierazpenak: «Gure irudimena neutralizatzeko ahalegina dago. Badirudi interesatzen zaidala. Botereak ez du irudimenik nahi, ez du behar. Are gehiago: irudimen gehiegi balego, boterea ez litzateke den bezalakoa izango. Irudimenak hain ahalmen handia du garen horretan, non horrekin gaur egun existitzen diren eta hain arrazoizkoak ez diren ahalmen horiek ezingo liratekeen izan. Horregatik, botereak irudimena neutralizatzen du eta lengoaiak asmatzen ditu gu lasaitzeko... grima ematen dit».
Amaitzeko, Lehen Hezkuntzako haurrentzako geometria-tratatu horrekin batera doan ipuineko (Marratxo eta Trazito) bi pertsonaien ohar bat: «Hortik dator egilearen metodologia bikoitza: eskolakoa eta bizitzarakoa. Biak ere burua ondo egituratzeko, antolaketatik, memoriatik, arretatik, ulermenetik eta sakontasunetik garuna garatuz, zalantzarik gabe, askoz ere eskuragarriagoa baita pantaila digitalen erabilera mugatuz eta murriztuz eta liburuetan eta apunteetarako koadernoetan papera berreskuratuz. Pentsamendu kritiko eta indibidualizatuan trebatzea eskatzen du, premisa operatibotik abiatuta: jakiteko pentsatzea, bereizteko jakitea, erabakitzeko eta aukeratzeko bereiztea, zuzentzeko aukeratzea, konpontzeko zuzentzea. Umetatik sustatzen den sistema eragileak autosufizientzia erabakitzailea ematen dizue, bizitza biziaren misterioak ezagutzeko ere... baina ez dut uste hori nahi dutenik egungo hezkuntza-sistemen diseinatzaileek eta zuzendariek». Marratxok Lehen Hezkuntzako haurrei... Trazito eta Ttanttaren adostasunarekin.
