Noizbehinka etortzen zaizkit urrutiko, oso urrutiko oroitzapen politak. Azken urte hauetan espainiar atzerakoi gezurtiek daramaten bidea ikusiz, sotana eta lerde-zapi irakasle haiek beharra bertute bihurtzen dutenei arreta jartzea komenigarria zela erakutsi zigutenetik.
Agian horregatik, ekimen osasungarrira ohituta dagoen behatzaileak badaki, beste latitude batzuetan sinestezina iruditu arren, penintsulako testuinguru politikoan, egungo egoera nahasia eta interesgarria bultzatzen duen histeria Espainiako eskuin muturraren egungo zuzendaritzaren gaitasun politikorik ezak eragiten duela. Ageriko ezintasun horretatik abiatuta, kontuan hartu beharreko presentzia oraindik duten lekuetan antzezten ari diren deribazioak, bigarren mailatik gertu dagoen talde bat bihurtzeko beldurra gorde ezinik.
Badakite oso zaila dela aldaketa, dagoeneko sustraitzat jotzen diren posizioak galtzea, eta, hori saihesteko, mugitu egiten dira, asko mugitzen dira eta duten guztiarekin egiten dute hori ekiditeko. Abagune interesgarri honetan, askapen mugimendu guztiek dituzten paisaia desatseginak oinkatu ditugunok, senez, lehendik ezagunak ziren koordenatuetan kokatzea eragiten dugu, eta horrela arerioak eta etsaiak ez nahastea lortzen dugu. Garrantzitsua da.
Hala, denboran zehar, egiaztatzen da ahalegin lasai baina saiatuak, beti argudioaren baliabideekin batera joan behar duenak, batzuetan garrantzi sentimental liluragarri bati irekitzen diola bidea, arriskutsua izan daitekeena.
Egia da, kostu handiarekin, baina batzuk material sukoi baten bizilagun eta lankide izan denaren zuhurtasunarekin iritsi gara gaur egunera. Beste batzuek, berriz, sutearen bertute berogarri eta argitzaileez gozatzen duenaren pozarekin egin dute, ez propioarekin, gehien arriskatu zutenek egindakoarekin baizik. Badira, halaber, denborari denbora irabazi nahian, zuzenketa egitera behartuta daudenak, beren diskurtsoa eguneratzen saiatuz, ezkutatzen duten benetako ahultasuna erakutsiko lukeen bakardadea saihestuz, eta ondoko maizterraren aurrean amore ematera behartuz, errespetutik eta lankidetzatik urrun, bien etorkizuna arriskuan jartzen baitu.
Beste batzuek jakin izan dugu mundu horretatik hainbatetan aurkeztu dizkiguten tranpak hautematen. Egia esan, beren proiektu handinahiak garrantzitsu eta benetako gisa aurkezteko, eszenaratze gisa eraiki dituzte. Ez dute ezkutatzen, surflari adituak balira bezala, olatuaren indarra aprobetxatzeko anbizioa. Beste askotan bezala, errealitate gisa normalizatuz joan den fikzio batean antzeztu behar izan dute. Baina denborak dagokion tokian jartzen gaitu denok, eta, horregatik, antzerki espazio horretatik kanpo, bere proiektu bikaina fikzio bihurtzeko arriskuan dago, ariketa antzu eta garesti bihurtzeko arriskuan.
Ez da zaila ulertzea arrazoi desberdinak daudela, antagonikoak ere bai, sakonak guztiak, Estatutuen eta Konstituzioaren erreformari buruzko eztabaidan. Eztabaidaren izaeran, politikoki egia dena zera da, Konstituzioa eguneratzeko prozesu sakon bat planteatzen den ala, aitzitik, helburua erregimenez aldatzea den.
Eztabaidaren muinean zentratuta, ezin dira aurkeztu Espainiako indar politikoen interesak azaltzen ari diren bezala, faltsua delako. Honetan datza faltsutasuna: alde batean, Konstituzioa aldatzea posible eta beharrezkoa dela uste duten demokratak kokatzen dituzte, eta bestean eskuin muturra jartzen dute, uniformeekin lerrokatuta, testu hori erabat ukiezina dela uste baitute.
Jaun-andreok, honek ez dit balio, ez niri, ez inori. Hau tranpa bat da. Eztabaida, negoziazioa, nire ustez, eman behar da, espainiar nazio bat herritarren aniztasun gisa existitzen dela uste dutenek, beraiek bakarrik alda dezaketen testu baten aurrean, eta bestetik, egungo egoera behin betiko iraungi dela ondorioztatzen dugunok, eta beharrezkoa dela bide ematea nazioen aniztasun bati, non kanpoko interferentziarik gabeko subiranotasun bat gauzatuz, beren antolaketa eredu propioa erabakitzen duten.
Inork ezin du ukatu estatu ezberdinetan banatutako herriak daudela, eta horien batasun nazionala benetan konplexua dela. Ez gara euskaldunok egoera anomalo eta bidegabe hau pairatzen dugun bakarrak, estaturik gabeko beste nazio asko daude. Adibide gisa: Katalunia, Galizia, Korsika, Quebec, Ipar Irlanda, Eskozia, Mendebaldeko Sahara eta Flandria, besteak beste.
Ez da, beraz, erreformisten eta atzerakoien arteko eztabaida bat, —berriro diot— tranpa bat da. Bidea eman behar zaio hitzari, arrazoiak neurtu, lasaitasunez argudiatu. Egoera horretan, ez da oso gomendagarria, eta ez da oso adimentsua, iritzi publikoa emozionalki manipulatzea, laguntza mediatiko sutsua erabiliz.
Benetan demokratikoa dena herritarrei aurkezten zaien egoera bat da, argi eta garbi zer lortu nahi den, guztion asmoak ezagutzeko duten eskubidea errespetatuz, baita, frankismoaren herentzia den estatu honen porrotaren aurrean, erregimenez aldatu nahi dugunona ere.
