Alemaniako Gobernuak 1997an egin zuen Gernikaren aurkako bonbardaketaren lehen aitorpen politikoa, Roman Herzog presidenteak 60. urteurrenean egindako hitzaldian.
Herzogek «federazio alemaniarraren eta bere herritarren ordezkari gisa» eskuzabaleko elkartasuna eskaini zion Gernikari eta haren biktimen komunitateari. Ez zuen, ordea, zuzenean barkamenik eskatu; haren mezua doluaren eta erantzukizun historikoaren aitortza instituzionala izan zen. Aldiz, presidentearen hitzek argi uzten zuten Alemaniako Estatuak atsekabea sentitzen zuela Gernikaren aurka eraso egin zuten hegazkin alemanen jardunagatik, eta «iragan hura bere gain» hartu nahi zuela.
Herzogek biktimen eta lekukoen mina ekarri zuen gogora, suntsitutako familiak, etxerik gabe gelditu ziren pertsonak, auzotasuna ebatsirik ikusi zuen herria. Azkenik, «iraganeko zauriak» barruan zituztenei adiskidetza instituzionala luzatu zien. Alegia, Alemaniak aitorpen politikoa egin zuen 1997an. Ordutik, Alemaniako kontsula urtero joan da Gernikara apirilaren 26an, errespetua eta gertutasuna adierazteko.
Italiak, aldiz, ez du inoiz inolako aitorpenik, dolurik edo azalpenik eskaini, Gernikaren aurkako erasoaren erantzukizun partekatuaren inguruan ere ez.
2022an Espainiako Gobernuak urrats instituzional garrantzitsua eman zuen bonbardaketaren 85. urteurrenean. Félix Bolaños Memoria Demokratikoko ministroak adierazpen ofiziala egin zuen, eta eraso hura «inolako salbuespenik gabe» gaitzetsi. Gobernuak adierazi zuen berritzen zuela biktimen eta senideen aurreko aitortza, konpromisoa hartzen zuela haien memoriaren iraupena bermatzeko, eta berretsi zuen justizia, erreparazioa eta ez errepikatzeko bermeak sendotzeko borondatea. Lehen aldiz, Gernikako urteurreneko ekitaldietan parte hartu zuen Espainiako Gobernuko ordezkari batek, Fernando Martín López Estatu idazkariak hain zuzen.
Alemaniako, Espainiako, Italiako eta beste inongo atzerri gobernuak ongi etorriak dira Euskal Herriaren dolua euskaldunon herriarekin gogora ekartzera, noski.
2023an beste urrats bat egin zen, Madrilgo Gobernuak Gernika-Lumo memoria demokratikoaren leku izendatu zuen. Izendapen horrek Gernikaren garrantzi politiko eta sinbolikoa onartzen du, bai euskal memoriarentzat, bai espainiar zein europar testuinguru demokratikoentzat. Legezko babes berezia ematen zaio hiriari eta haren memoria espazio guztiei, hau da, bonbardaketaren ibilbideari, babeslekuen aztarnei, Juntetxeari, oroigarriei, museoari, Gernika Gogoratuz elkarteari edo Zalloko hilerriari, besteak beste. Tokiko eta nazioarteko hezkuntza eta interpretazio programen garapena indartu daiteke, eta honek guztiak memoria lantzeko finantzaketa aukerak irekitzen ditu. Ireki besterik ez. Gero, behin atea irekita dagoela, pasa ere pasa behar da.
2024an, Miguel Ángel Moratinosek, Nazio Batuen Zibilizazioen Aliantzaren ordezkari nagusi gisa, nazioarteko bultzada estrategiko bat diseinatu zuen «gerrarik gabeko mundu baterako», militarismoaren ordez elkarrizketa interkulturala eta nazioarteko zuzenbidearen defentsa sustatzeko. Lan horiek 2025ean gauzatu ziren Gernikan, A Call for Peace, the End of Wars and Respect for International Law ekimenaren inaugurazioan.
Moratinosek bonbardaketaren memoria gogorarazi zuen Gernikaren sinbolismo historiko eta politikoa indartuz, herria nazioarteko bakearen hiriburu gisa kokatuz.
Monarkiaren kasuan, 1936ko estatu kolpean parte hartu zuen Alfonso XIII.ak erantzukizun historiko zuzena izan zuen frankismoaren sorreran, eta gaur egungo erregeak ez du inoiz inongo aitortzarik egin.
Hala ere, badira oraindik egin ez diren garrantzi handiko aitorpenak. Historiografiaren eta memoria historikoaren ikuspegitik, galdera nagusia ez da nor joango den omenaldira edota barkamena eskatu duen ala ez, baizik eta zehazki zer den aitortu edo aitortzekoa den hori. Francoren garaiko negazionismoa gaindituta badago ere eta jada inork ez badu Gernika «gorriek» erre zutela defendatzen, eskuin muturreko hainbat ahotsek oraindik ere suntsipenaren dimentsioa eta hildakoen kopurua txikitu nahi izaten dute. Erredukzionismoaren ildotik, Gernikako %71 suntsitu zela jarraitzen dute esaten, Francok ez zekiela ezer jarraitzen dute esaten, bonbardaketaren helburua Errenteriako zubia lehertzea zela jarraitzen dute esaten eta, nagusiki, 100 eta 300 pertsona artean kokatzen dute Gernikako bonbardaketaren ondorioz hildakoen kopurua.
Badakigu, ordea, Gernikako eraikuntza guztien %85,22 suntsitu zituztela (herriaren %99 hondatu zuen bonbardaketak), badakigu Francok agindua eman zuela (bai eta gezurra zabaltzeko agindua eman zuela ere, bonbardaketa egin eta ordu gutxi batzuen ostean); badakigu helburua herria suntsitzea zela (esperimentu militar bat izan baitzen), eta, nagusiki, jakin badakigu 2.000 lagunetik gora hil zirela bonbardaketaren ondorioz. Hori da ―eta ez besterik― gogoratu eta aitortu beharreko egia. Gezurra aitortzeak ez dio memoriari kaltea besterik egiten.
Egiaren aurkako manipulazio hori gainditu ezean, ezin da hitz egin benetako aitortzaz edo barkamenaz; bestela, kantak dioen moduan, «bota dezagun aitortza zerri-askara».
