Zientzia eta jakintza

Hasiera eta bukaera duena bakarrik balora eta estima daiteke, horri bakarrik eman diezaiokegu zentzu gizakiok. Guztiz, betiko eta antzeko hitz potoloak asmatu baditugu ere hizkuntza guztietan, gainera gizakiok mugatuak gara eta muga artean bakarrik aurki eta garatu dezakegu geure burua. Besterik uste edo nahi bagenu ere, hori horrela da.

Gizateriak berrehun bat urte badaramatza edo bazeramatzan- zorioneko aurrerapenaren lilurapean. Seguru uste genuen: gero eta hobeto biziko gara, gero eta gehiago; hori lortzen ari gara. Nola ez!

Zientziagile gara, gero eta gehiago dakigu eta jakingo dugu, horrek ez du mugarik, ez jakinik eta ez bestelakorik. Jakiteko daukagun esparrua mugagabea da. Jainko txiki edo handi izateraino iritsi gaitezke, iristear gaudela ere esan daiteke akaso; iritsiko garela behintzat bai. Baina...

Kontuak dira hemen bat-batean. Lilura izu bihurtzen hasi ote zaigun, alegia. Izuak jeneralean ez du ondorio onik ekarri ohi, batez ere bat-bateko erabakiak hartzera eramaten zaituenean, baina egun sorraratzen ari den kezka-izu kolektibo antzeko honek galdera berriak egitera eramango bagintu bederen. Liluraren fruitu ziren ametsetatik galdera zail baina beharrezkoetara pasatzera eraman behar gaitu; galderak bide egokira ekartzea ez da erraza izaten. Ezinezkoa, itsu, gor eta mutu jarraitzea nahiago badugu. Galderak bideratze hau, berriz, erantzunetan asmatzea baino beharrezkoagoa da.

Zer da egiaz jakin-mina? Hau zientziara, eta teknologiara mugatzeak zer dakargu? Bizitzea zer da, zer gizalegez bizitzea? Luzatzea al da kontu nagusia?

Aurrerapenei zor diegu gizakiok (batzuk) bizitza erosoago eta luzeagoa. Are luzeagoa ere izan daitekeela garbi aurreikusten da. Erosoagoa ere akaso. Gizakoiagoa? Azken horri erantzutea da zaila, aipaturiko izu hori gainditzeko bideak eraikitzea baita baldintza. Bi bide behintzat: horretarako beharrezko diren zenbait printzipio nagusi ez ahanztea, eta giza jakin-mina zientzia positibora ez murriztea.

Azken horri helduz, hauxe: egungo munduan jakintsu izena bakarrik halaxe uste dut- zientzia eta etika, zientzia eta gizaki denen ongizatea lotzen saiatzen denak merezi du. Zientzia, aurrerapenaren izenean, botereari eta diruari lotua garatzea onartzen duenak, honen eta gizalegearen arteko amildegia sakondu egingo du. Ezinbestez.

Printzipioei dagokienez, berriz, hasierako hitzetara nator. Bukaera duenak bakarrik du balioa. Horrek ez du, noski, bukaera irrikatuz bizitzea eskatzen. Baina, sortzeak hiltzea duelako beti ondorio, bizitza gozatu ezinera ez zaitzake eraman eta bizitza luzatu beharraren beharrez, edonolakoa onartzera ere ez. Giza duintasunaren bizkar ez daiteke ezer egin ezeren izenean; ez zientziaren, ez ideologien, ez sinesmenen izenean.

Hau esaten errazagoa da, badakit, konkretatzean duen konplexutasuna kudeatzea baino.

Saiatu gaitezen behintzat erantzun egokien bila gogoeta egitean argi egin diezaguketen zutabe batzuk lotzen, ze gizaki denontzako aukera berdintasuna lantzen duen eta bakoitzaren autonomia errespetatu eta indartzen duen jakintza bakarrik izango da gizalege sortzaile.

Holako jakintzek E. Fromm-en «gizaki askoren patua bizi gabe hiltzea da» esaldi tristeari arrazoia kentzen lagunduko dute. Zientziak ere, noski, beste jakintzekin egoki uztartzean. Bestela ez.