Nork irabaziko duen argi ez dagoenean eta komuneko ilaran bakoitza bere kiniela egiten hasten denean, justu hor, ikusten da bertsolaritza ez dela lehiaketa bat bakarrik. Bertsolaritza da bertso batek zer oroitarazi dion bati, zer sentiarazi dion bertzeari, eta barrutik zer mugitu dion hari. Eta bertsolarien sailkapenaren gainean iritziak bat edo bi baino gehiago direnean, normalean, saio ona izan den seinale izaten da. Bada, horixe gertatu da gaur Iruñeko Nafarroa Arenan. Ez da nolanahiko oholtza, ez, Nafarroako Bertsolari Txapelketako finala da. Zortzi aulki eszenatokian, eta zortzi bertsolari horien gainean. Jopuntuan gauza bakarra: txapel beltz txiki bat. Bitxia da afera, zaila baita esplikatzen nola izan dezakeen hain balio handia hain gauza txikiak. Orain, balioa ez ezik, jabea dauka: Xabat Illarregi Marzol. Hark irabazi du finala, denera 1.205 puntu batuta. Joanes Illarregirekin jokatu du buruz burukoa, eta hark egin du bigarren, 1.198,5 puntu eskuratuta. 2017an lortu zuen lehen aldiz Illarregik finalera pasatzea, eta laugarren aldia izan du gaur halako plaza batean kantatzen. Bi urtez izanen da orain Nafarroako txapeldun, harik eta hurrengo finala jokatzen den arte. Lehendabiziko bi bertsolarien gibeletik honako ordena honetan sailkatu dituzte epaileek gainerako seiak: Saioa Alkaiza Guallar (732 puntu), Julio Soto Ezkurdia (724,5 puntu), Eneko Lazkoz Martinez (705 puntu), Sarai Robles Vitas (695,5 puntu), Ekhiñe Zapiain Arlegi (666 puntu) eta Eki Mateorena Zozaia (637 puntu).
Hamabortz bertso osatu behar izan ditu bertsolari bakoitzak, eta zortziko handian hasi dira lanean. Joanes eta Xabat Illarregi aritu dira finen, Billabesa autobusetako bi langileren ahotik. Hilabeteak daramatzate greban, eta gutxieneko zerbitzuak egitea tokatu zaie. «Sentsazioa daukat aspaldi/ gu ez oten garen ari/ oihuka eta zerbait eskatzen/ entzun nahi ez duenari», bota dio Joanesek, eta hala erantzun Xabatek: «Entzun gaitzaten nahiko zenuke/ ni nauzu horren testigu/ baina entzun nahi ez duen horrek/ atea itxiko digu». Horra hor nola borobildu duen eztabaida Joanesek: «Kezka badago bai zure eta/ baita nire gorputzetan/ ze hau konpondu dezaketenak/ ez dabiltza autobusetan».
Txikian aritzeko lana izan dute bigarrenik, eta Joanes Illarregiren eta Roblesen ofizioak jarri ditu bereziki entzuleak txaloka. Denak izan dira, dena dela, nahiko umorezko bertsoak, eta asmatu dute ale barregarriren bat uzten. Ikusleak ere ariketa horretan hasi dira berotzen. Gimnasio bereko bi erabiltzaile izan dira, baina desberdina izan dute aritzeko modua: Joanes Illarregik apropos jartzen zituen Roblesek baino kilo gehiago pisuan. «Nik ere izan nahiko/ nuke zure antza/ gizon mediokre baten/ autokonfidantza», erran dio Roblesek, eta irrika errematatu du Illarregik: «Ta heterosexuala/ gainera ai ama/ bizitza hau zuzentzen/ nik badaukat lana/ gimnasioan bada/ makina andana/ baina ispilua da/ gustatzen zaidana». Xabat Illarregiren eta Lazkozen ofizioa ere aski txalotua izan da, algaraka hasi direlako berehala. Dendaria izan da Illarregi, eta bezeroa Lazkoz. Zorte onaren bila abiatuta, amuleto bat erosi zuen Lazkozek Illarregiren dendan, baina ez du lortu oposizioak gainditzerik.
Banaka aritu dira hurrena, baina ez ganbaran, baizik eta puntu-erantzunetan. Gai zehatz bati buruz kantatu du bakoitzak: lagunei, zahartzaroari, pelotari eta irakurketari, erraterako. Laugarren lana: hamarreko txikia. Fin aritu dira Zapiain eta Soto, jantoki sozial baten bueltan. Langilea izan da Zapiain, eta boluntarioa Soto. Utzi egin nahi duela erran dio boluntarioak: «Ezin dut digeritu/ hainbeste miseri». Gera zedin eskatu dio kideak: «Ikusiz ze gizarte/ ikusiz ze mundu/ ez da erreza baina/ segi behar dugu». Saioko bigarren potoa egin du ariketa horretan Sotok, eta ez du lortu goia jotzea —bertze potoa zortziko handian egin zuen—. Ariketa berean erratu da Mateorena ere, hamarreko txikian, eta poto bat egin du.
Iritsi da bosgarren ariketa, eta buruz burukora pasatu ez direnentzat horixe izan da azkeneko lana. Gai bat prestatuta zeukan Ander Aranburu gai jartzaileak bakoitzarentzat, eta hiruna bertso osatu behar izan dituzte buruko. Xabat Illarregirena izan da puntuazio gehien lortu zituena, zeina abortuak egiten dituzten klinika bateko langilaeren gorputzetik kantatu du. Doinu berezia erabili du, eta segurtasun eta kantakera goxoz kantatu ditu hiruak, ohi duen moduan. Klinikaren kanpo aldean errezoak eta protestak ikusi ditu, eta honako gogoeta egin du medikuak: «Esaten dute ez abortatu/ ez al duzu hausnartuko/ lege zaharraren iritzietan/ ez ote zara zahartuko/ guraso izan edo ez izan/ hartu edo egin uko/ bakoitzak bere bizitza dauka/ ni ez naiz hortan sartuko». Sotok lortu ditu ondotik puntuazio gehien, eta Alkaizak eraman du, berriz, txalo zaparradarik entzutetsuena. Haurra zela egurra ematen zion irakaslearen eskela ikusi du egunkarian, eta hiletara joan da agurtzera: «Kaixo esan gabe sartu naiz bertan/ protokolon antitesi/ eta erdian egin garrasi/ harekin enun ezer ikasi/ gorrotoz ninduen hezi/ ez du besterik merezi».
Bi Illarregitarren artetik bat
Nafarroa Arena izan da, baina Anaitasuna dirudi: Xabat Illarregi eta Joanes Illarregi pasatu dira buruz burukora. Poza hartu dute ikusleek, eta txalo zaparrada artean goratu dituzte bi izenak. Puntuka hasi dira lanean, umorez eta arin-arin. San Fermin santua da Xabat, eta San Saturnino Joanes. Seiko motzean, berriz, politikariak izan dira biak, eta Nafarroan hurrengo ustelkeria plan bat planeatzen jardun dira. «Beste tunelik ez al da egin/ behar Nafarroan», galdegin dio Xabatek, eta hala erantzun, anaiak: «Marrazkietan bezela/ jakin pentsatu nuela/ igual kartzelan egin beharko da/ hurrengo tunela».
Maila hagitz altuan aritu dira anaiak, eta ederki erakutsi dute bertsotan aritzeko daukaten gaitasuna. Halaxe dio ganbarako gaiak: «Harrera gozoa egin dizute». Euskal preso politiko baten azaletik kantatu du lehenak, Joanes Illarregik. Eta hain zuzen espetxetik atera delako egin diote ongi etorria herrian. Elkarte batean irudikatu du bere burua: «Gaur soziedade honetan/ berroita hamar lagun edo/ nik horrenbeste herritar/ hemen ez nuen espero/ muxu eta besarkada/ denek hartu naute bero/ herrira itzuli bainaiz/ hogei urte eta gero». Urtez urte nola lekualdatu duten kontatu du bigarren bertsoan, eta zehaztasunez eman du ongi etorriaren berri. Hala bukatu du, azkenerako: «Orain imajinatzen dut/ biharko etorkizuna/ ahaztu gabe herritarrek/ emandako maitasuna».
Eta hasi bezain ongi bukatu ditu lanak, azkenik, Xabat Illarregik. Haur txiki bat gorpuztu du, eta erabat hunkituta utzi ditu ikusleak lehen bertsotik. Hala kontatu du zer zen gertatu zitzaiona: «Eskolara bueltan nator / lehen ez neukan ospean/ urte bat ospitalean/ gaixorik pasa ostean». Agudo-agudo abestu zituen hiru bertsoak, eta ederki asmatu zuen gaiari erantzuten. Honelaxe jarraitu du istorioarekin: «Lehen ilean eraman/ orain azalak dizdira/ nahiz eta marrazkitxoak/ erantsi nere zapira/ banator lehengoengana/ ta nahi nuena hori da/ nahiz arraro begiratzen/ nauten batzuetan tira/ orain poztu naiz halere/ nago egitik egira/ ni ez naiz lehengoa baina/ eurak ere aldatu dira».
Puntuazioak aditu ondotik azken agurrak kantatzeko unea ailegatu da, eta guzti-guztiek zoriondu dituzte bi anaiak. Euskararen aldeko aldarriz agurtu da txapelduna: «Lo hartu ezkero lur honek ez du/ hizkuntzarik eramango/ ta hizkuntzarik ez duen herri/ bat ez da herri izango».
