Bernadette O’Rourke (Irlanda, 1975) esperientzia handiko ikerlaria eta irakaslea da, eta gaur egun Glasgowko Unibertsitatean (Eskozia) jarduten du. Bere ibilbidean, behin eta berriz uztartu ditu hizkuntza gutxituen eta kulturaren arteko harremana, batez ere hiztun berrien rolari interesatuz. Azaro hasieran etorri zen lehen aldikoz Ipar Euskal Herrira, Euskal Kultur Erakundeak antolaturiko Hizkuntza eta kultura biziberritze kontestu batean: bereiz ote daitezke? jardunaldira. Horren inguruko solasa animatu zuen Baionan, gaeliko eta galiziera hizkuntzetan zentratuz, eta Kneecap rap talde irlandarrari buruzko filmaren solasaldian ere parte hartu zuen.
Hizkuntza gutxituen inguruan ari zara lanean. Harreman berezirik ba ote duzu horiekin?
Irlandan sortu naiz, gaelikoa mintzatzen ez zuen familia batean. Hala ere, etxean ttipidanik errespetatzen eta miresten genuen hizkuntza hori. Irlandan oso presente dago egoera. Aita-amengandik ez nuenez jaso, eskolan pixka bat ikasten hasi nintzen, eta ondotik gazteen udalekuetan hobetuz joan nintzen. Berantago, unibertsitatean frantsesa eta gaztelera ikasi nituen. Hizkuntzekin lan egiten hasi nintzen interpretatzaile gisa, eta aukera ukan nuen Coruñara (Galizia) joateko bi urtez. Han bertan galizierari interesatu nintzaion, eta ikasten hasi nintzen. Azkenik, Eskoziara mugitzeko proposamen bat heldu zitzaidan, eta, baiezkoa eman ondotik, Glasgowra iritsi nintzen. Parada berri bat izan da hango gaelikoari buruz interesatzeko.
Eskozian eta Irlandan bi gaeliko mota hitz egin dira, arras desberdinak dira?
Glasgown Irlandako ahoskerarekin mintzatzen naizelarik, eskoziarrek nekez ulertzen didate, edo batzuek batere ez. Berez, biak hizkuntza zeltikoen familiakoak dira, baina ezberdintasunak badira hiztegian, mintzatzeko maneran, intonazioan... Galizierarekin oraino desberdintasun handiagoa da, nahiz eta hizkuntza familia berekoa den. Portugesari hurbiltzen zaio.
Zure ibilbide pertsonalak hiztun berriei interesatzera bultzatu zaitu, eta haiek duten rolean arreta jartzea erabaki duzu.
Bai, iruditzen zait parametro oso interesgarria dela aztertzeko, gauza asko erran nahi dituztelako. Maiz gazteak izaten dira hiztun berri hauek, orduan ikusi behar da zerk eraman dituen hizkuntza ikastera. Horrela neurtu daiteke, adibidez, estatuaren politika soziolinguistikoaren presentzia eta horrek garrantzia edota eragina ukan duen hiztun berrien laguntzan. Hizkuntzen aldeko politiken eraginkortasuna aztertu daiteke. Bestalde, gazteek hizkuntzarekiko duten lotura eta atxikimenduari buruz asko esaten digute hiztun berriek.
Preseski galiziera eta gaelikoaren arteko azterketa konparatiboa eraman duzu. Ezaugarri komunak eta ezberdintasunak topatu dituzu?
Bi hizkuntzak baztertuak eta estigmatizatuak izan dira, hemen euskara bezala. Bistakoa da testuinguru politikoaren eragina izugarria dela. Behatu dut, bestalde, galizierak eta gaelikoak aurreiritzi asko sufritu dituztela orain arte, eta oraindik ere eta sufritzen dituztela. Hala ere, haien errealitate soziolinguistikoak oso desberdinak dira. Irlandan populazioaren parte handienak ez du mintzo gaelikoa; Galizian, berriz, bi herenek egunerokoan erabiltzen dute. Hala ere, ikusten da Galizian gazteen artean hizkuntza asko ari dela galtzen.
Irlandan, Gaelikoaren inguruko kulturaren birsortze bat gertatzen ari dela iduri du, 'Kneecap' filmaren arrakastak ilustratu bezala.
Gaeliko hizkuntzaren inguruan beste mugimendu eta aktibismo batzuk lotzen hasten dira. Nahiz eta politika linguistikoa duela ehun urte jada plantan emana zen, gaur egun pil-pilean diren gaiak lotzen dira, Kneecap rap taldeak ongi irudikatzen duen bezala. Beste mota bateko kultura defendatzen dute. Jende eta talde minorizatu askok beren burua identifikatu dute Kneecap taldearekin. Gainera, taldeak Irlandako mugak errazki gainditu ditu filmari esker, Euskal Herrian ukan duen arrakastak erakusten duen bezala. Irlandaren eta gaelikoaren problematikatik beste hizkuntza gutxitu batzuk diren lekuetara iristen lortu dute, jendeari deigarria egiten zaiolako.
Euskal Herrian sekulako oihartzuna ukan du haien diskurtsoak. Ipar Euskal Herrian egindako lehen bisita honek gogoa eman dizu euskararen inguruan lan egiteko?
Aitortu behar dut Ipar Euskal Herrian pasatzen zenaz ez nakiela ezer. Hegoaldean ibili nintzen behin baino gehiagotan, baina Iparraldeko egoeraz deus ezagutu gabe. Baionan pasatutako egunetan aukera izan dut ikerlari, irakasle eta aditu oso interesgarriekin trukatzeko, eta sentitzen da badela kulturarekiko eta hizkuntzarekiko atxikimendu berezi bat. Erran gabe doa berriz itzuli nahiko nukeela eta sakonago ikasi nahi dudala euskararen inguruan, batez ere irakaskuntzari dagokionez. Ulertu izan dut hemengo ikastolen murgiltze eredua aski berezia zela eta oso kuriosa iduritzen zait sistema osoa.
