«Batzuek armak hartu dituzte Gaddafiren kontra borrokatzeko; guk, arkatzak»

Arabiar udaberria deitu zaio Afrika iparraldea eta Ekialde Hurbila eraldatzen ari den oldarraldiari. Mugimendu horretako parte hartzaile guztiak, baina, ez dira arabiarrak. Iragan otsailean Gaddafiren kontra altxatzearekin batera, Libiako amazighak euren nortasuna aldarrikatzen hasi ziren. Herrialdeko gutxiengo nagusiak lau hamarkada luze eta ilun pairatu ditu asimilazio kanpaina bortitz baten pean. Mendietako Oihartzuna astekaria da, hain zuzen, iragan berria ahazteko tresnetako bat. Hango erredaktore buru Muhamed Khalifak BERRIA hartu du Naluteko bere bulegoan.

Hasi baino lehen, zergatik amazigh, eta ez berbere?

Guk amazigh deitzen diogu gure buruari, eta tamazight gure hizkuntzari [euskaraz, amazigera]. Hemendik kanpo berbere hitza asko erabili ohi den arren, guretzat ez dauka inongo esanahirik. Amazigh hitzak gizon askea esan nahi du; berbere-k, berriz, deus ere ez. Era berean, amazigera deitzen diogu gure hizkuntzari, eta ez berberera.

Egunkari bateko erredaktore burua zara; ez dirudite honako hauek oso sasoi onak prentsarako Libian…

Paradoxa tristea da oso gerra izatea gure sehaska, ezta? Gaur arte baino ez ezin izan dugu idatzi gure hizkuntzan. Gaddafiren garaiak oso txarrak izan dira libiarrontzat, arabiarrak nahiz amazighak izan. Adierazpen askatasunik izan ez ezik, Gaddafirekin ezin ginen inondik ere mintzatu gure hizkuntzan, eta debekatuta zeuden gure kultura eta hizkuntzari buruzko liburu eta argitalpen oro. Neronek arazo ugari izan nituen Poliziarekin, Marokoko amazighei buruzko liburu bi izateagatik etxean. Nik zorte handia izan dut, baina batek baino gehiagok urteak eman ditu kartzelan, askotan epaiketarik edota kontrako kargu zehatzik izan gabe. Hemengo batek hamar urte igaro zituen Tripoliko espetxe batean. Seigarrenean zera esan zioten, «sedizio eta separatismoagatik» zegoela espetxeratua... Haietako batzuk aske gelditu ziren otsailean, iraultza hasi zenean. Azalpen argirik gabe, hainbat espetxetako presoak aske utzi zituzten hasierako egunetan.

Zein da zuen egungo erronka?

Mendietako Oihartzuna astekaria da, eta 500 ale kaleratzen ditugu. Banaketa inguruko herrietatik egiten da, janariarekin batera. Doakoa da, jakina. Libian zer gertatzen ari den helarazi nahi diogu gure jendeari, gure hizkuntzan.

Zer kontatzen diozue zuen jendeari aste honetan?

Besteak beste, Tripolin egon diren Nafusako gerlarien berri ematen dugu, bai eta Bengaziko agintariek hona, Nalutera eginiko bisitarena. Amazigeraren alfabetoaren taula ale orotan ageri da, gure irakurle gehienek ezin baitute horretan irakurri oraindik. Tamalez, testuak amazigeraz egon arren, arabiar alfabetoa erabili behar dugu oraindik ere. Ale bakoitzeko, Gaddafiren karikatura bat txertatzen dugu, jendeak oso gogokoak dauzka eta. Bestalde, aste honetako alean hiru hitz gogorarazi dizkiegu gure irakurleei: tilele, agrauli eta tagraula; askatasuna, gerlaria eta iraultza.

Nor da zuen irakurlea?

Nafusa mendietan gelditu diren gutxiak, gizonezkoak gehienak. Gure emakumeak eta haurrak Tunisiatik bueltatzen ari dira, hainbat hilabete errefuxiatuta eman ostean.

Nondik ateratzen dituzue astekaria kaleratzeko baliabideak?

Oraingoz, oso baliabide urriak dauzkagu. Pentsatu behar duzu dena Tunisiatik ekarri behar dela: janaria, ura, erregaiak, papera… dena horniketa operazio erraldoia bilakatu da gurean. Ikusten duzun bezala, fotokopiatutako aleak dira denak. Hau guztia libiar diasporak ordaintzen du. Era berean, esperientziarik gabeko boluntarioak gara denok. Batzuek armak hartu dituzte Gaddafiren kontra; guk, arkatzak.

Zenbat amazigh daude Afrikan? Eta Libian?

Afrika iparralde ia osotik zabaltzen da gure herria, Marokotik Niloko mendebaldeko ibaiertzeraino. Mendeetan gu izan ginen Afrika iparreko jatorriko biztanleak, Kanaria uharteak barne. Tamalez, egun ez dago jakiterik zenbat garen, bertako gobernuek ez baikaituzte herri gisa onartu. Gauzak horrela, ezin daiteke erroldarik egin. Libiari dagokionez, batzuek diote populazioaren %10 besterik ez dugula osatzen —6,4 milioi lagun bizi dira Libian—, baina nik gehiago esango nuke. Nafusan ez ezik, Libiako ekialdean ere jatorriko amazighak badaude. Bestalde, gutako askok Tripoli, Bengazi eta Misrata hiri handietara jo ohi dute. Pentsatu behar duzu libiar guztiak amazighak zirela jatorriz, baina islama zabaldu heinean hizkuntza galduz joan zela. Ulertzekoa, ikaragarrizko diglosia suertatu baitzen: alde batean, idazten ez zen hizkuntza bat; bestean, Koranarena… Ezin borrokatu horren kontra, eta, egun, mendi hauetan eta Libia ekialdeko oasi batean baino ez du bizirik iraun amazigeraz.

Hala ere, aurre egin diozue presioari…

Mendi hauetan, Nafusan, arabiarrak ere bizi dira, baina apenas nahastu garen haiekin. Rehibat herrian baino ez dira elkarrekin bizi bi herriak; gainontzeko guztiak amazighak ala arabiarrak dira, ehuneko ehun. Banaketa hori izan da, hain zuzen, gure hizkuntza egundaino mantendu izanaren sekretua.

Hizkuntza al da, beraz, zuen nortasunaren zutabea?

Funtsean bai. Amazigeraz dakienari amazigh deitzen diogu egun, bestela ez.

Marokon hainbat pauso eman dira berriki konstituzioak amazigera onar dezan. Zuek ere horrelakorik espero al duzue Libian?

Berebiziko pausoa izan arren, Marokon urteak beharko dira gure herriaren kontrako diskriminazioa amai dadin. Gurean, Libia askearen konstituzioa idazten denean, amazigera koofiziala izatea nahi dugu, arabierarekin batera. Hamarkadak soilik ez, mendeak eman ditugu dagoeneko arabiarren presiopean. Gurea aldarrikatzeko garaia da.