Patenteek sendagaien hornitzeari kalte egin diezaioketela esan dute

Koronabirusaren kontrako txertoa lortzeko ahaleginean ari dira gobernuak, enpresa farmazeutikoak eta ikerketa zentroetako eta unibertsitateetako zientzialariak. OME Osasunaren Mundu Erakundeak, ordea, birusa behin betiko uxatzeko aukerarekin «errealistak» izateko eskatu du, agian «sekula ere ez desagertzea» gerta daitekeelako. Behin betiko txerto bat lortu ala ez, bada COVID-19 gaitzari aurre egiteko funtsezkoa izango den beste pieza baten beharra: tratamendu eraginkor bat posible egingo duten sendagaiak. Patenteen sistemak, ordea, medikamentuen eskuragarritasuna arriskuan jar dezakeela ohartarazi dute hainbat eragilek.

Tratamendu eraginkor batek denbora irabazten lagunduko luke txerto bat lortu eta mundu osoko herrialdeetara banatu bitartean. Denbora horretan, koronabirusarekin kutsatuko direnei aukera bat eskainiko lieke gaitza gainditzeko edo, gutxienez, hari eusteko. Hildakoen kopurua murriztu lezake.

Aldiz, OMEk ohartarazi bezala, gerta daiteke txerto eraginkorrik ez lortzea, edo txertoak adin tarte jakin batekoak direnak babestea soilik. Kasu horretan, tratamendua izango litzateke koronabirusari aurre egiteko baliabide nagusia; hiesarekin gaur egun gertatzen den bezala, esaterako. Gutxieneko babes bermea litzateke, hutsean ez erortzeko sarea, ezinbesteko euskarria.

Hautagai nagusiak

Txertoarekin gertatzen den bezala, ikerlariak lasterketa betean ari dira tratamendu eraginkor bat lortzeko. Ahalik eta biderik motzena hartze aldera, aurretik garatutako zenbait sendagai moldatzen ahalegintzen ari dira proiektu nagusiak. Estrategia horren abantailak dira sendagaien segurtasuna eta toxikotasun profila ezagunak direla jada.

OMEren Solidarity proiektua da sendagai eraginkor bat lortzeko ahalegin garrantzitsuenetakoa. Aurreratuen dauden lau sendagaiekin ari da lanean: remdesivirra, ebolaren kontra erabili ohi den antibirala; klorokina/hidroxiklorokina, jatorriz malariaren kontrako sendagaia dena; ritonavirra/lopinavirra, hiesaren kontra erabili ohi dena, eta beta interferona, esklerosi anizkoitzaren tratamendurako sortu zutena.

Orain arte, remdesivirra nabarmendu da gehien. AEBek koronabirusak jotako gaixo larriekin erabiltzea baimendu du, eta Europako Botika Agentziak atea ireki dio EB Europako Batasunean «erabilera errukiorra» baimentzeari, «baldintza zorrotzekin». Zenbait ikerketak ondorioztatu dutenez, remdesivirrak larri zeuden gaixoen osatze prozesua azkartzea lortu zuen. Hala ere, ikerketa berberen arabera, ez du lortu gaixoen biziraupen tasa modu esanguratsuan hobetzea.

Ekoizpena eta prezioak

Remdesivir sendagaiaren jabetza intelektuala Gilead enpresa farmazeutiko estatubatuarrarena da. Haren gaineko patentea du 70 herrialde baino gehiagotan, eta, esklusibotasun eskubideei esker, sendagai generikoen ekoizpena eragotzi ahal izango luke 2031. urtera arte. Gileadek onartu duAEBetatik, EBtik eta Japoniatik jaso duen eskaria dela eta, ezinezkoa zaiola bezero guztiak hornitzeko beste sendagai ekoiztea.

Osasun arloko hainbat eragilek kezka agertu dute pandemia egoeran horren beharrezkoa izan daitekeen tratamendu bat enpresa baten jabetza esklusiboaren menpe dagoelako. Remdesivirra koronabirusaren kontrako sendagai eraginkorra dela frogatuko balitz, ohartarazi dute hornikuntza arazoak izan daitezkeela, eta enpresak neurrigabeko prezioak ezarri ahalko lituzkeela.

Hainbat herrialdetako 146 gizarte eragilek eskutitz bat bidali zioten Gilead enpresari martxoaren amaieran, remdesivir sendagaiaren gaineko eskubide esklusiboak mantentzearen ondorioak zein liratekeen aitor dezan, eta orain arte egin dituen saio klinikoen datuak eta ezagutzak ezagutarazi ditzan.

Redemsivirra ez bezala, klorokina eta hidroxiklorokina malariaren kontrako sendagai generikoak dira. Ritonavirra/liponavirra nahasketak, berriz, patentea du 39 herrialdetan, Kaletra izen komertzialarekin. Abbvie enpresa estatubatuarra da haren jabea.

Estatuen esku hartzea

Koronabirusaren kontrako balizko tratamendua eta txertoa mundu osoan bermatzearen alde agertu diren eragileek nabarmendu dute produktu farmazeutikoen gaineko esklusibotasunak «mugak» dituela, eta ezin dela oztopo izan larrialdi egoeran osasun arreta egokia eskaini ahal izateko.

Estatuei gogorarazi diete halako egoerak eragozteko gaitasuna dutela, hainbat baliabide dituztela eskura. Besteak beste, derrigorrezko lizentzia ezartzea proposatzen dute. Lizentzia horrekin, estatu batek patentatuta dagoen sendagai edo txerto baten ekoizpena baimendu dezake larrialdi egoeran, jabea den enpresari royalty-a ordainduta. Horrez gain, sendagai edo txerto baten patentea iraungi den herrialde batetik haren bertsio generikoa inportatu dezake. Israelek hala egin du Kaletra sendagaia Indiatik inportatzeko.

Jabetza intelektualari lotutako eskubideen gaineko TRIPS akordioak jasotzen du aukera hori, baina, AEBen eta EBren presioaren ondorioz, hainbat herrialdek uko egin zioten. Koronabirusaren kontrako sendagaien eskuragarritasun unibertsala eskatzen ari diren eragileek gobernuei dei egin diete eskura dituzten erreminta guztiak erabiltzera.

Horrez gain, nabarmendu dute koronabirusarekin lotutako ikerketen zatirik handiena diru publikoarekin finantzatu direla, eta, beraz, onurak ezin direla enpresa baten esku egon esklusiboki.

OMEk sektore publikoaren eta pribatuaren arteko elkarlana eskatu du, osasun baliabideak «mundu guztiarentzat» eskuragarri egon daitezen.