Krisi ostean 'gobernu onerako' baldintzak

Ezin dugu oraindik jakin bizi dugun egoera honek gizarte egiturak, bizimoduak, lehentasunak edo jarrerak, besteak beste, nola eraldatuko dituen. Badira aurreikuspenak, batzuk besteak baino zintzoagoak, baina ez gaude ziurtasun askorik dugunik esateko moduan. Oro har, ezjakintasuna eta horrek dakarren ezinegona dira nagusi. Baita modernitateaz geroztik gizartea interpretatzeko baliatu ditugun instituzioei dagokionez ere: erakunde politikoak, komunikabideak, familia eta lagunartea bezalako egitura sozialak, unibertsitatea, enpresa sareak, gizarte zibil antolatua eta abar luze bat.

Politikak egoera aztoratu hori nola kudeatu beharko duen ere ez dakigu ziurtasunez. Horrexegatik, ezjakintasun egoera honetan gaudelako, eremu teorikoan eztabaida eta gogoeta ezinbestekoak izango dira. Edo badira dagoeneko, hobeto esanda. Izan ere, gure ingurua eraldatzeko eraldaketa hori gidatuko duten oinarriak sendoak izan beharko dira nahitaez. Horretan datza errealitatea bere konplexutasunean ulertzeko baliatzen diguten marko teorikoa. Hau da, kontzeptu, ikuspegi, printzipio eta metodologiak. Errealitatea ulertu ezean, zailtasunez aldatu ahalko dugu eta.

Alabaina, adostasun zabalak lortzen dituzten eraldaketa horiek nola gauzatu beharko genituzkeen eztabaidatzea eskatuko dute ere. Hor sartuko litzateke, hain zuzen, gobernu onaren inguruko eztabaida. Izan ere, ez dago krisialdi honek jada bizi ditugun eta egoera honen ostean berriak etorriko zaizkigun krisialdietan eduki dezakeen eragina kudeatzeko modu bakarra: hori ere eztabaidatu eta erabaki beharko da. Horretarako ere ikuspegi teoriko egoki bat edukitzea ezinbestekoa izango da. 2008ko krisialditik arrastaka darabilgun desberdintasun maila izugarria nahiz prekaritatea, zaintza eredu desberdinen arteko talka, larrialdi klimatikoa, digitalizazioak demokraziarako sortzen dituen erronkak, integrazio supranazionala, lurraldetasun auzia estatu espainiarrean eta horrek agerian utzi dituen estatu espainiarraren gabezia demokratikoak eta abar luze bat agendan jartzeaz gain, nola kudeatu erabakitzea ezinbestekoa izango da datozen garai aldrebesetan. Horiek guztiek badute lotura gobernu onaren inguruko gogoetarekin, eta eztabaida horretan filosofia politikoak badu zer esanik.

Lehenik eta behin, adostasunetara iristeko gaitasuna agertzen da. Izan ere, larritasun egoera batean bi egoera kontrajarri ematen dira aldi berean: batetik, neurriak hartzeko premia, eta, bestetik, neurriak hartzeko gaitasun mugatua. Lehenengoari dagokionez, egoera beraren larritasunak azaltzen du premia hori. Zer esanik ez hiritarron ongizate minimoa edo bizitza bera jokoan direnean. Bigarrenaren kasuan, egoera hain delako konplexua, erakunde bakar batek bere kasa zailtasunez har ditzakeela beharko diren sakoneko erabakiak. Hori gutxi balitz, kasu askotan halako larrialdietan beharrezkoak izan ahalko liratekeen neurriek eraldaketa estrukturalak eskatzen dituzte, eta horrelako erabakiak ez dira presen oso lagun izaten (errenta unibertsalaren eztabaida eredu). Paradoxa horretan murgildurik, aktore politikoek epe motzeko ikuspegia hartu eta soilik euren interesen alde egiteko tentaldia eduki dezakete: gobernuek euren burua edonolako kanpo kritikatik itxiz, oposizioak egoera larriaren ardura osoa gobernuari egotziz. Epe erdi-luzean, baina, adostasunak zailtzen dituzten jarrera horien ondorioak gizarte osoak pairatuko ditu. Beraz, adostasunetara iristeko asmoa nahiz abilezia agertzen duten aktoreek irabazteko asko edukiko dute.

Bigarrenik, etsai edo arerio politikoen diagnosi zintzo eta bizkor bat egiteko gaitasuna legoke. Hau da, polarizazioa bultzatu beharrean, desberdinen zilegitasuna onartu eta lastozko panpinak ekiditea. Izan ere, lehen puntuan aipatutako adostasunak lortzeak aktore politikoen artean, bai eta horiek ordezkatzen dituzten gizarte sektoreen artean, konfiantza sortzea eskatuko du nahitaez. Era berean, aurkari politikoen bertsio kaxkarrena ontzat emanez gero, haren aurka joateko estrategian asmatzeko zailtasunak edukiko dira nahitaez. Arerioen sinplifikazioak jada norberaren alde zeuden horiek dinamizatu ahalko ditu kasu onenean, baina zailtasunez lortuko dute zalantzan dagoen eta boterea lortzeko funtsezkoak diren horien babesa eskuratzea. Izan ere, hiritarren gehiengoa oro har karikatura horiek errealitatearekin bat ez datozela jabetzen da. Hirugarren arrazoi bat balegoke ere: aurkariaren karikaturak, alderdi populistei zuzenduak daudenean batik bat, aurkariak bere burua sendotzeko erabili ohi dituela. Horiengatik guztiengatik, eztabaida eta kritika ekidin gabe, arerioak onartu eta errespetatzea boterea eskuratzeko gakoetako bat izango da epe motzean gobernu on bat bultzatu nahi dutenentzat.

Hirugarren eta azkenik, hiritarrekin adostasunak sortzeko gaitasuna edukiko genuke. Egun hauetan, batetik larrialdiak bultzatuta eta, bestetik, paternalismorako eta hiritarrekiko mesfidantzarako gehiegizko joera duen kultura politiko baten ondorioz, agerikoa dirudi, egoeraren kudeaketari dagokionez, hiritarron ardura baztertu dela. Ikuspegi normatibo batetik problematikoa izateaz gain, joera horrek, mantenduz gero, arazoak ekar ditzake. Izan ere, hartu beharko diren neurriek eskatuko duten hiritarren babesa jasotzea zailduko du. Horrek, neurri horien zilegitasuna eta, beraz, eraginkortasuna zailago bihurtuko dituelarik. Era berean, tamaina honetako krisialdi bati erakundeen ekintzarekin besterik gabe aurre egin ahalko zaiola pentsatzeak demokraziaren bideragarritasunean hiritarrok dugun funtsezko papera ez ikustea dakar. Erakundeak ezinbestekoak diren era berean, demokrazia batek ezin baitu hiritar demokratikorik gabe biziraun. Eta horrek hiritarron burujabetza bermatu nahiz sustatzea eskatzen du. Gobernu on batek horretan asmatu beharko du, boterean mantendu eta sistema politikoaren egonkortasuna bermatu nahi baditu.

Hauteskunde garaia eta krisialdi larri honen testuinguruak aktore politikoak hiru elementu horiek alboratu eta liskar dinamikak, arerioen mespretxua eta planteamendu autarkikoak bultzatzeko pizgarriak dituztela pentsatzearen ilusio faltsura eraman ditzake. Ilusio horiek, baina, kasu onenean euren epe oso motzeko onura ekarri ahalko dute, baina inolaz ere ez epe luzean eraldatzailea, eraginkorra eta bideragarria den proiektu politiko bat garatzeko gaitasuna. Zailtasunak ugariak izango diren arren, ilusio faltsu horiek uxatu eta gobernu onerako baldintza sendoak bultzatzeko gaitasuna duten aktoreek irabazteko asko izango dute. Eta nazioek, bertan bizi garen hiritarrok eta nazioarteko harremanek zer esanik ez.