Iratxe Urizar (Bilbo, 1974) Genevatik itzuli berri da. Nazio Batuen Erakundeko Giza Eskubideen Batzordeko adituek Euskal Herriko Giza Eskubideen Behatokiaren txostenean oinarrituta galdetu diote Espainiako Gobernuko ordezkaritzari. Pili Zabala ere Urizarrekin izan da Genevan, Berridatzi elkartearen izenean. «Izugarria» iruditu zaie torturak preskribatzea, eta oraindik ere «harrigarria» zaie ofizioz ikerketa bat bera ere ez ireki izana hainbeste tortura kasu ikusi eta gero, Istanbulgo protokoloa hor egonda ere. Espainiako Gobernuko ordezkariek legean egindako hobekuntzak aipatuz erantzuten zieten.
Espainiako Gobernuko ordezkaritzaren erantzunak ez zituzten asebete NBEko adituak, Urizarrek dioenez, «asko luzatu eta katramilatu ziren zenbait erantzunetan». Zenbait erantzun idatziz bidaltzeko zain geratu dira, eta haiek jaso ostean egingo du ondorioen txostena NBEk. «Eztabaida interesgarria izan da», borobildu du Urizarrek.
Tortura kasuak preskribatzegatik galdetu dio NBEko aditu taldeak Espainiako Gobernuko ordezkaritzari, ezta?
Bai, hori da. Eskaera jakin batekin joan gara NBEra. Guk batzordeari esaten genion torturarekin lotutako auziak preskribatzea oztopo handi bat zela, torturatzaileak jarraitu ahal izateko bidea irekita uzten duelako zigorgabetasun egoera horrek. Horrez gain, esan diegu beste delitu batzuk zigortu ahal izateko 1977ko Amnistia Legea ere oztopo handi bat zela botere judizialaren aldetik, nahiz eta Memoria Demokratikorako Legeak esan Amnistia Legea ezin zela oztopo izan kasuak ikertzeko.
Iratxe Sorzabal eta Raul Fuentesen kasuak ere azaldu dituzue Genevan. Nola jaso zituen auzi horiek batzordeak?
Sorzabalen kasuan zera azpimarratu dugu, lehen aldiz Auzitegi Nazionalak berak epai batean tortura kasu bat dagoela aitortu duela. Eta bi elementu azpimarratu dizkiogu batzordeari: bat, kartzelan segitzen du; eta bi: bere tortura salaketak ez du biderik izango, preskribatuta dagoela esango dute eta. Gauza bera Fuentesen kasuan. Batzordekoei ez zaie arraroa iruditu hori, baina oso irmo aritu dira Espainiari kasu horiei buruz galdetzean. Espainiako ordezkariek denbora luzea ematen zuten azaltzen, eta batzordekideek zera esaten zieten: «Goazen argiak izatera; zer arazo dago inkomunikazioa bertan behera uzteko?» Izan ere, inkomunikazioa azken urteetan aplikatu ez bada ere, posible da aplikatzea.
Eta zer erantzuten zuten Espainiako Gobernuko ordezkariek?
Erantzun oso luzeak ematen zituzten, eta segurtasun nazionala eta beste printzipio batzuk aipatzen zituzten, modu orokorrean. Batzordekoek behin eta berriz galdetzen zieten ea zergatik ez zituzten bertan behera uzten inkomunikazioaldiak, zer emaitza ematen zituzten ikusita; eta behin eta berriz esaten zieten: «Ez duzue zehatz erantzun, zein da arazoa ez indargabetzeko?».
Zer funtzio du batzordeak?
Batzordeak egiten duen txostena ez da betearazlea, baina Espainiari ez zaio batere gustatzen kontuak eskatzen ibiltzea. Nazioartean zabaltzen dute giza eskubideen arloan abangoardian daudela, eta giza eskubideen inguruan lezioak ematen dituzte. Baina guk aztertzen ditugun auziei lotuta legeak zer esaten duen kontatu baino ez zuten egiten, eta batzordeak zera esaten die: lege horiek ez dutela egon behar edo egokitu egin behar dituztela.
Galindo, Vaquero, Dorado eta Bayo ere zuzenean aipatu ziren, ohore dominak emateagatik. Zer erantzun zuen Espainiak?
Inpunitatearen gaia atera zen. Baina ez hori bakarrik, torturaren gorestea ere egiten zutela esan zen. Kontua ez da ez direla damutzen, baizik eta goratu egiten dutela egindakoa. Eta eurek egitea salagarria izan liteke, baina onartezina da oraindik ere estatuak horrelako ohore dominak mantentzea. Hori estatuaren esku dago. Oso interpelazio zuzena egin zioten orduan Espainiari: estatuak ofizioz ken ditzake ohore dominak. Nahikoa agerian geratu zen hainbat gauza ez direla egiten borondaterik ez dagoelako.
Zer funtzio betetzen du Behatokia moduko elkarte batek NBEren Giza Eskubideen Batzordean?
Gure ustez, badago funtsezko lan bat. Batzordeak nondik aterako du informazioa? Estatuek egingo dituzte beraien txostenak, noski, ezinbestean. Baina gizarte zibilaren ikuspegia emango duen txostenik ez badago, estatuarena soilik egongo da indarrean. Estatuak ez du esango zertan egiten duen kale; ondo zer egiten duen azalduko du. Horregatik da funtsezkoa Behatokiaren eta antzeko elkarteen lana.
NBEren Giza Eskubideen Batzordearen lanaren inguruan kezka plazaratu duzue. Zergatik?
Batzorde hauek estatuentzako presio bideak dira. Nahiz eta betearazleak ez izan, gauzak pixkanaka aldatzeko bidea dira. Estatuek hartutako konpromisoen baitan egiten dira azterketa hauek, eta konturatzen gara pixkanaka ahultzen ari direla, finantza bideak moztuta edo ikuskaritza epeak luzatuta. Horrek denak sistema ahultzen du.
