Fontes Linguae Vasconum aldizkarian Irulegiko Eskuari buruzko hainbat ikerlarik idatzitako ponentzien argitalpenak agertu dira eta horri buruz laburpen bat argitaratu da BERRIAn, Iñigo Astizen eskutik. Iñigok laburtzen duenez, irakasle gehienek diote ezin dugula Irulegiko testua euskera edo bere ahaide bat denik esan, eta zuhurtzia eskatu dute. Hau da, Zorioneku ez dela euskera. Burutik gaude?
EHUko irakasleen argudioak guztiz eztabaidagarriak dira. Adibidez, Lakarrak zera dio: «Ezinezkoa da hitz horrek zorion hitzari erreferentzia egiten dionik esatea... forma horiek guztiak Irulegiko pieza baino berankorragoak direlako». Esan beharra dago Letren Fakultatean Mitxelenaren eta Lakarraren teoriak irakasten direla, antzinako idazkun oso gutxi izan ditugulako. Beraz, idazkun gehiago agertu ahala, teoria horiek moldatu ala zuzendu egin beharko dituzte.
Manterola eta Mounol irakasleek Irulegiko sorioneku hitza «lekuine, eskuin eta aitoa hitzen bilakaera fonetikoaren ispiluan» ikertu dute, eta ondorioztatu dute «Irulegiko Eskuko lehen hitzak ez diola beste eredu horiek izandako bideari jarraitu». Jakitun gara hizkuntza guztietan daudela irregulartasunak, eta horregatik zorioneku hitza euskeratzat ez hartzea logikaren kontrakoa iruditzen zaigu.
Bestetik, Mikel Martinez-Aretak dioenez, «...ezin da zubirik eraiki Irulegiko Eskuan agertutako hizkuntzaren eta mende batzuk geroago agertzen den euskararen artean». Baina ikerlari askok Irulegiko Eskuaren interpretazio proposamenak euskeratik egin dituzte Orotariko Hiztegian oinarrituta. Kontua da sakon ezagutu behar direla euskalkiak kebe-k hemen esan nahi duela jakiteko, etab.
Azkenik, idazkunean zuloz egindako letren ondoan marra batzuk daudela eta, agian zorioneku ez duela jartzen eta bai zorioneke dioskute Velazak eta Gorrochateguik. Gure ustez, azken bertsioa —idatzi zena—, izan behar da balio behar duena: Zorioneku. Eta idazkuna Marokon topatu izan balitz, agian irakurketa zalantzan jarri liteke, baina Euskal Herrian irakurketa hori zalantzan jartzeak ez du intentzio onik.
Ikerketa batzuk ezagutzea ezinbestekoa da gai honi ikuspegi zabalagotik begiratzeko. Adibidez, Euskaliberiar hitzak penintsula osoko hilarrietanhitzaldian ikusi genuen I., II., III. mendeetan euskerazko ala iberierazko hitz asko agertzen direla, Portugaleraino. Horiek espainiar irakaskuntzak bultzatu duen «eremu zeltiberikoan» agertu dira, eta, beraz, zalantzan jarri behar dena da «zeltiberia» horren atzean zer dagoen: ATTA (Guadalajara, Portugal...), ATTAEGINA (Extremadura), AMMA (Portugal, Leon, Salamanca, Zamora...), AMOENA (Extremadura, Portugal...), LETONDO (Portugal, Soria...), EGUSCO eta EGUZCINI (Zamora), IBARRA (Extremadura), SESENCO (Soria)...
Horiek ez dira teoriak, ebidentzia zientifikoak baizik. Horiek ikusita, nola ausartzen dira esaten, hemen, euskera hizkuntza berria dela, edota zeltaz hitz egiten zela... zelta egiten omen zen eremu osoa (penintsulako mendebaldea) euskal ala iberierazko hitzez josita badago?
Baina ebidentzia zientifiko gehiago dago euskerak eta iberierak gauza batzuk partekatu zituztela esateko, ez soilik grafia, Irulegin bezala, zenbakiak adibidez. Eta beraz, Irulegikoa euskeraz egotea guztiz normala dela. Orduña eta Ferrer irakasleek berretsi zutenez, iberierazko eta euskerazko zenbakiak leku beretik datoz. Horren aurrean, Lakarrak eta De la Hozek esan ziguten ezetz, ez dagoela loturarik. Zuk zer uste duzu? BAN, BIN, IRUR, LAUR, BORSTE-BORS, SEI, SISBI, SORSE, ABAR-BAR, ORKEI (HOGEI).
Baina ebidentziak ez dira amaitu, eta hor dugu Iruña-Veleia, hilabete hauetan, laugarren aldiz, hondeamakinaz bi eremu handiren suntsipena jasan duen indusketa eremua. Hor agertu ziren hitzak, hamasei urte geroago, Europako laborategietan datatu gabe jarraitzen dute. 3.000 euro baino gutxiago balio duten proba zientifikoen bidez kedarra duten testuak, egosi aurretik idatzi diren testuak, karbonatoz letrak estalita dituzten hitzak datatu daitezke baina ez dute egin nahi eta ez dute egingo, hainbat euskal filologoren teoriak eta euskalduntze berantiarra muturrez aurrera jausiko litzaiekeelako.
Esan beharra dago une honetan borroka ideologiko handia dagoela. Estatu espainiarra, Academia de La Historia eta hemengo bere laguntzaileen bidez, gure hizkuntzari balioa kentzen saiatzen ari da (gehiena beste hizkuntzetatik hartu duela...) edota euskalduntze berantiarra zabaltzen (eskoletako liburuetan, ETBko dokumentaletan...). Horren helburua euskera hizkuntza zapaltzaile gisa azaltzea da, delako zelta ordezkatu omen zuelako. Euskaldunok kontziente izan beharko ginateke eraso ezkutu honen irismena norainokoa izan daitekeen eta nortzuk ari diren bultzatzen.
Azkenik, urrian egindako bilkuran, Irulegiko Eskuari buruz jaso diren hamazazpi interpretazio proposamenak erakutsi zirela gogoratu nahi dugu. Egile askok euskeratik interpretatzen dute, beste batzuk iberieratik eta baita bietatik ere, eta bat «zeltiberismotik».
Ez, EHUko Letren Falkultateak ez digu Zorioneku lapurtuko Iruña-Veleia lapurtu nahi izan digun moduan!
