Itun sozial, politiko eta programatikoa eskola segregazioaren aurka

Eusko Legebiltzarrean aurkeztu berri da XXI. mendeko hezkuntzarako oinarrien zirriborroa, euskal hezkuntza sistemarako «asmo eratzaile» bat espresuki aipatzen duen dokumentua. Beraz, asmoaren garrantzia eta lehen erreakzioak ikusita, merezi du zenbait zalantza eta arazo mahai gainean jartzea eta alternatibaren bat planteatzea.

Duela hilabete bat publikoki partekatu genituen gogoeta batzuk hezkuntza itun berri honetarako prozesuari buruz. Euskal hezkuntzaren eremu desberdinetako partaide gisa, oinarrizko hiru ideia bateratzeko ariketa bat egin genuen: itunaren garrantzia, kontsultatuak izatetik haratago, alderdi politikoetara ez ezik, hezkuntzako gizarte eragileen inplikaziora ere irekitzea; akordioak, printzipio eta ideia orokorrez gain, erreforma eta neurri zehatz batzuk jasotzeko beharra; eta gizarte kohesioaren egungo erronkei erantzutea, eskola eta hizkuntza segregazioaren aurka irmo borrokatzetik hasita.

Planteatutako testuak, aldiz, gogoeta orokorrak lehenetsi ditu proposamen programatikoen ikuspegiaren aurretik. Edo zehaztapenak anbiguotasun deigarriekin eta hutsune esanguratsuekin nahastu ditu. Zehaztugabetasunak ez dira euskal hezkuntzaren ustezko aldaketa historikoari ekiteko modurik onena, errezeloak eta mesfidantzak sortzen diren heinean. Hezkuntzako erronka handiei aurre egiteko, aldaketa ibilbide zehatz bat behar da, zeri heldu jakiteko, ados egon ala ez.

Aurrekoa ikus daiteke, adibidez, hizkuntza proiektuen gaian. Zer esan nahi du euskara ardatz duen sistema eleaniztuna izateak? Nola zehazten da? Hizkuntza ereduak gaindituko dira? Argi dago gizarte kohesionatuago eta inklusiboago batean aurrera egin nahi badugu euskalduntzea eta eskola emaitzak hobetu behar direla. Beste horrenbeste gertatzen da, eta bereziki nabarmena da, segregazio sozioekonomikoaren gaian, testuan aipatzen dena, nola ez. Baina gero eta handiago den ikasleen jatorriaren eta klase sozialaren araberako segregazioa iraultzen saiatzeko, testuak hauxe baino ez du planteatzen: etorkizunean ikasleen heterogeneotasuna helburu bat izango dela funts publikoekin sostengatzen diren ikastetxe guztientzat, etorkizuneko helburu horiek lortzeko zer mekanismo ezarriko diren adierazi gabe. Testua, idatzita dagoen bezala, indarrean dagoen araudia erreproduzitzera mugatzen da, eskola bazterkeriari aurre egiteko inolako jauzi kualitatiborik ekarri gabe.

Are gehiago, duela egun batzuk Eusko Legebiltzarreko eztabaida batean onartu egin da oraindik ez direla adostu hurrengo ikasturteetarako eskola plazak planifikatzeko irizpide berriak. Eta hori hurrengo seiurtekoaren onarpena iragartzen den bitartean, ia %30eko jaiotza tasaren jaitsiera metatuaren eta gaineskaintzaren arazo korrelatiboaren testuinguruan. Gehiegizko eskaintza duen plangintza eginez gero, epe laburrean areagotu egingo litzateke segregazio sozioekonomikoa, eta beste seiurteko bat atzeratuko litzateke arazoari heltzea.

Zehaztasun falta kezkagarri baten aurrean gaude, gai honek berebiziko garrantzia baitu. Hezkuntza plangintza eskaintzaren eta eskariaren irizpide esklusiboarekin gauzatu izan da. Gure ustez, ordea, plaza publiko bat bermatu behar da nahi duen ororentzat, eta gizarte kohesioa eta ikasle guztien euskalduntzea hobetzea izan behar da helburu. Horretarako, funts publikoekin mantendutako ikastetxe guztietan hainbat neurri sustatu beharko lirateke; esaterako, gizarte heterogeneotasuna, hezkuntza laguntzaren berariazko premia duten ikasleen eskolatze orekatua, eta sartzeko eta irauteko oztopoak kentzea.

Gauzak horrela, alderdi politikoei eskatzen diegu behin betiko itunak argi dezala eskaintzaren plangintza inklusibotasun irizpideekin (ICE eta ISEC) egingo den, udalerri guztietan gaineskaintza ezabatuz eta itunpeko ikastetxeetan plazak planifikatuz, soilik gaur egun gizarte kohesioarekin eta ikasle zaurgarri edo berariazko hezkuntza premiak dituzten ikasleen eskolatzearekin konpromisoa hartu dutenekin, eta ez soilik gizartearen eskariaren arabera. Ghetto zentroak eta bunker zentroak sendotzea saihesteko modua da, baldin eta, gainera, kokatuta dauden lurraldeko antzeko ikastetxeetan aniztasun-mailak bermatzeko onarpen prozesuetan plazen erreserbaren kontrol eraginkorra egiten bada.

Aurreko hausnarketak balio dezala erakusteko itunak hobekuntzak eta zehaztapenak behar dituela gure gizartearen etorkizuna benetan jokoan dagoen gaietan, euskal hezkuntzak aurre egin behar dien erronken mailan egoteko. Garaiz gaude behar bezain ondo eta hezkuntza eragileekin batera egiteko.