Duela hogei urte estreinatu zuten Donostiako Zinemaldian Aupa Etxebeste! film luzea. Euskal zinemagintzan mugarria izan zen film hori, bai testuinguruagatik, bai eta aktoreen lanarengatik ere. Koldo Izagirreren Offeko maitasuna (1992) eta Arantxa Lazkanoren Urte ilunak (1993) filmen ostean, hamabi urteko desertua izan zen euskal kulturaren arlo horretan. Lehorte hori amaiarazi zuen Asier Altunaren eta Telmo Esnalen filmak. Horretaz gain, parte hartu zuten aktoreen lanaren erakusgarri da Donostiako zinema jaialdiak hiru aldiz saritu izana film horretako protagonistak, Zinemira saria emanez: 2018an Ramon Agirreri eman zioten; 2023an, Paco Sagarzazuri; eta iaz, Elena Iruretari. Eta aurten filmaren sortzaileei emango diete sari berbera.
Saria iragartzearekin batera aurkeztu dute 73. Zinemaldian parte hartuko duten Euskal Herriko filmen zerrenda. Tartean daude euskal kulturgileei buruzko zenbait lan, euskal literaturako lau klasiko zaharberritu eta estatuaren inpunitatea erakusten duen dokumental bat.
Urrezko Maskorraren lehian Jose Mari Goenagaren eta Aitor Arregiren Maspalomas izango da, euskarazko film bakarra. Iruretarekin eta Ane Gabarainekin batera euskal telesailen ikur bilakatu zen Jose Ramon Soroiz aktorea da filmeko protagonista. Bikotekidearekin harremana hautsi ondoren, gustuko bizimodua darama Vicente protagonistak, filmaren izen bera duen Kanaria uharteetako (Espainia) hirian; baina hori guztia zapuztuko dio istripu batek, Donostiara itzultzea behartuko baitu. Sail Ofizialean igorriko dituzte Asier Altunaren Karmele eta Koldo Almandozen Zeru ahoak telesaila —Hondar ahoak-en sekuela—, baina proiekzio berezi moduan. Lehen aldia izango da telesail bat Sail Ofizialean emango dutena.
Zuzendari Berriak sailean estreinatuko du Irati Gorostidik Aro berria bere lehen film luzea. Eta Zabaltegi-Tabakalera sailean ikusiko da lehen aldiz Lur Olaizolaren Bariazioak film laburra. Azken horretan, Maitek, Unaik eta Merchek bizitzaz, doluaz eta haien bariazioez hitz egiten dute koadernatze ikastaro batean.
Klasikoak berreskuratuz
Euskal literaturako lau klasikok ere lekua izango dute aurtengo jaialdian. Ramon Saizarbitoriak 1976an argitaratu ahal izan zuen Ehun metro eleberria, nouveau roman korrontea ekarriz, eta euskal eleberrigintza irauli zuen. Alfonso Ungriak eleberri aitzindari hori zinemarako moldatu zuen 1985ean. 1979an, Arantxa Urretabizkaiak Zergatik, panpox? eleberria idatzi zuen —bakarrizketa moduan, ama batek egunerokoan sentitzen zuen ezinegona azaltzen zuen—, eta handik hamar urtera, Xabier Elorriagak film bilakatu zuen. Hamaseigarrenean, aidanez eleberria 1983an idatzi zuen Anjel Lertxundik, eta handik bi urtera eleberri horretan oinarritutako filma zuzendu zuen. Eta 1986an, Bernardo Atxagak gidoi bilakatu zuen Jose Luis Borgesen ipuin bat, eta Jose Julian Bakenadok zuzendu zuen filma: Oraingoz izen gabe. Iaz, Montxo Armendarizen Tasio film zaharberritua proiektatu zuten Klasikoak sailean, eta aurten bide berari jarraitu dio jaialdiak. Bolognako (Italia) L’Immagine Ritrovata laborategian zaharberritu dituzte lau film horiek.
Azkenik, euskal zinema ardatz duen atalean, Zinemiran, beste hiru euskal film estreinatuko dituzte: Inge Mendioroz Ibañezen Lurdes Iriondo, ez gera alferrik pasako; Jesus Mari Lazkanoren Natura Fugit; eta Mikelatxo Urbiren Arg(h)itzen: Torturaz argi hitz egiten, tortura argitzen. Lehen biekin irekiko dute saila, eta Mikel Erentxuni buruzko biopic batekin itxiko dute. Ez Dok Amairuko kantariari buruzko lanean, artxiboko irudiak eta hainbat euskal kulturgileren testigantzak tartekatuko dira. Torturei buruzkoan, berriz, 1966 eta 2011 bitartean Nafarroako Sakana eskualdean torturak pairatu zituzten 30 pertsonaren lekukotzak bildu dituzte.
Film horiekin batera, sail horretan proiektatuko dituzte aurrez estreinatutako beste lan batzuk ere: Faisaien irla (Asier Urbieta); Itoiz, udako sesioak (Larraitz Zuazo, Zuri Goikoetxea eta Ainhoa Andraka); Jone, batzuetan (Sara Fantova) —irailaren 12an estreinatuko dute Hego Euskal Herriko aretoetan—; eta Ombuaren itzala (Patxi Biskert). Azken hori Pello Mari Otañoren (1857, Zizurkil) bizitzaren kontakizuna da, Euskal Herria nahasten zuten gatazketatik eta ezegonkortasunetik ihesean Argentinara joan zen bertsolariarena.
Haurrentzako bi lan ere proiektatuko dituzte aurtengo aldian. Haurrentzako zinema sailean Heidi, katamotzaren erreskatea proiektatuko dute. Eta, azken urteetan ohikoa bilakatu den moduan, Belodromoan Go!azen telesailaren denboraldi berriko —aurten hamabigarren denboraldia du— lehen atala emango dute bi egunetan. Haurrentzako telesail horren atalak beste proiekzio bat ere izango du Urbileko (Usurbil, Gipuzkoa) zineman.
