«Eskoletan egiten ari dena ez da prebentzioa, antiterrorismoa da»

Lurdes Vidal Mundu Arabiarraren eta Islamikoaren saileko zuzendaria izan da Mediterraneoko Institutu Europarrean. Erakundean ardura hori utzi berri badu ere, ez du lotura eten, buru-belarri ari baita haren Connekt ikerketa proiektuan, Ekialde Hurbileko, Afrika iparraldeko eta Balkanetako gazteen erradikalizazio prozesuak aztertzen.

Ikusi gehiago: Erasoen osteko galdera gordinak

Atentatuek zirrara handia eragin zuten Katalunian, askori ulergaitza egin baitzitzaion Ripolleko gazte horiek (Girona, Herrialde Katalanak), «gizartean integratuak», halako ekintza bat egitea. Zer azalpen bila daiteke?

Geure buruari galdetu behar diogun lehen gauza da zer ulertzen dugun integrazioari buruz ari garenean. Normalean, harrera egiten duen gizartetik esaten dena da besteak jatorriko izaera alboratu behar duela. Bihur zaitez ni bezalako beste bat. [Atentatuen egileek] katalana eta gaztelera menperatzen zituzten, Ripollen eskolaratu ziren, lana zuten... Baina bizi ziren gizartearen parte sentitzen al ziren? Hori da ziurrenik huts egin zuen elementua. Ez ziren sentitzen ez jatorriko ez harrerako gizartearen parte; gainera, horren gazte izanik. Gisa horretako profiletan atzematen den haustura bat izaten da. Uste dut autoengainu pixka bat dagoela gazte integratuak zirela dioen baieztapen horretan. Ez zeuden integratuta, gizartearekiko arbuio bat sentitzen zutelako eta gorrotoa bihurtzera iritsi zelako.

Atentatuen ostean agerian gelditu zen bazela behar bat erradikalizazioaren prebentzioa lantzeko. Zer neurri hartu dira?

Beti ikusi da auzi hau segurtasunaren ikuspegitik, eta segurtasun indarren lana da erradikalizazioa detektatzea, indarkeria ekintzak eragozteko. Baina prebentzioa askoz ere lehenago hasi behar da, eta elkarlanean egin behar da eragile sozial eta pedagogikoekin. Kataluniaren kasuan, Proderae programa jarri zen abian, eta oso kritikatua izan zen, hain justu, ikuspuntu polizialetik egin zelako, eta eskoletan ezarri.

Zer arrisku ditu horrek?

Arriskutsua da eskolak sekuritizatzea, kohesiorako gune pribilegiatua direlako. Proderaek terroristak atzemateko adierazleak nahi ditu. Eta lan horrek irakasleen bizkar egon behar du? Prebentzioa gehiago litzateke aniztasuna ulertzeko formazioa ematea, elkarrizketa konplexuak edukitzeko gaitasuna lantzea, bidegabekeriak, frustrazioak eta espektatibak adieraztea... Eskoletan egiten ari dena ez da prebentzioa, antiterrorismoa da.

Erradikalizazioak zeri egiten dio erreferentzia?

Non ezartzen dira prebentziorako programak? Dibertsitaterik ez dagoen goi klaseko auzoetan ala maila sozioekonomiko prekarizatuko auzoetan, dibertsitate askoz ere handiagoa dutenetan, eta, beraz, migrazio handiagoa dagoenetan? Horren ondorioa da kolektibo jakin batzuk estigmatizatzen direla. Erradikalizazioa faktore bakarrarekin lotu da: erlijioarekin, eta, kasu honetan, islamarekin.

Egin da ikuspegi hori gainditzeko urratsik?

Orain, gehiago bultzatzen dira beste ikuspuntu batzuk, erradikalizazioa hainbat faktoreren elkarreraginaren bidez azaltzen dutenak. Askotan, ikusten dugu erlijioa justifikazio esparru bat dela, aitzakia bat, ekintzei zentzua emateko. Kasu honetan, gainera, misio salbatzaile bat eskaintzen du, transzendentala. Baina erlijioa ez da erradikalizazioa bultzatzen duena.

Kritiken eraginez, Generalitatearen programak ikuspuntua zabaldu zuen, islamismoari lotutako erradikalizaziotik, muturreko ideologietara.

Programaren izena aldatu zuen. Garrantzitsua da, arreta muturreko ideologia bakarrean jarriz gero bizkarra ematen zaielako muturreko gainerako ideologiei, eta batzuk mehatxu bihurtzen hasiak daude. Hori gertatzen ari da, batez ere, eskuin muturreko korronteekin. Geroz eta biolentoagoak dira.

Zer jarrera hartu behar da salafismoaren gisako korronte erlijioso zorrotzen aurrean?

Bada gehiegizko errezelo bat salafismoarekiko. Ideia erradikal batek indarkeriarekin lotuta egon behar du halabeharrez? Izan daiteke biolentoa ala ez. Salafismoa erronka sozial bat da, argiki, bizikidetzarentzat eta aniztasunarentzat. Egia da pasarela argiak daudela salafismoaren eta indarkeria jihadistaren artean. Baina salafismoa edozein unetan eztanda egin dezakeen lehergailu bat bezala estigmatizatzeak ez du balio dakarren erronka sozialari aurre egiteko. Askoz ere gehiago bakartzen du, eta ez da lagungarria salafismoa inguratzen duen gizartean txertatzera bultzatzeko. Orain, gainera, hainbat adituren ikerketek diote mehatxua ez dela salafismoa, islamismoa baizik.

Eta ba al da?

Islamismoa ideologia politiko bat da, eta Anaia Musulmanen taldeak ordezkatzen du nagusiki. Deabrutze prozesu oso indartsu bat jasaten ari da. Gehiengo musulmaneko herrialdeetan estatu autoritarioek disidentzia isilarazi nahi dutelako. Herrialde horietan bada harreman bat Anaia Musulmanen eta indarkeriaren artean, baina Europan ez da pasarela argirik atzeman. Hala ere, Frantziak azken urteetan izan duen ekimenarekin, islamismoa deabrutzen duen kontakizun bat ezarri da. Eta beste kontu bat dira musulmanak, ez baitute zertan zerikusirik izan ez salafismoarekin ezta islamismoarekin ere, baina ideologia politiko jakin bat lotzen zaie.

Atentatu jihadistek badute arlo politiko bat ere. Aintzat hartzen al da erradikalizazio prozesuak aztertzean?

Ezta batere. Gehiengo musulmaneko herrialdeek —gehienak autoritarioak— ez dute inolako interesik arlo politiko hori aitortzeko, haien egonkortasunerako mehatxu bat delako. Errazagoa da erasoen egileak ero erlijioso batzuk direla esatea. Gainera, argi dago muturreko ideologia biolentoek elkar elikatzen dutela. Jihadismoa zenbat eta indartsuagoa izan, orduan eta indar handiagoa du eskuin muturraren kontakizun antiislamikoak. Horrek zenbat eta indar gehiago izan, orduan eta jende gehiago erakar dezake jihadismoak. Elkarren mendeko dira. Gainera, narratibaren zati handi bat partekatzen dute: biek diote islama eta Mendebaldea bateraezinak direla, ados daude genero eta identitate dibertsitatearen eta feminismoaren kontrako jarreran, biek aurkezten dute beren burua antiinperialista gisa...

Nola eten daiteke gurpil zoro hori?

Gizarte eta bizikidetza politikak behar dira herrialde bakoitzean, baina baita nazioarteko politikan ere. Talde jihadista guztiek nabarmentzen dituzte musulmanek jasaten dituzten bidegabekeriak. Esaterako, orain, Ukrainan gertatzen ari denarekin, Europari asko kostatzen zaio ulertzea zergatik lerratu diren Errusiarekin populazio arabiarrak. Bada Mendebaldearen politikekiko arbuio bat, baina, aldi berean, salatzen ari dira gertaerak ez direla irizpide berberekin neurtzen. Hau da, Errusiaren Ukrainako inbasioa era batera epaitzen dela, eta Israelen okupazioa Palestinan oso bestela. Nazioarteko politikek eragin handia dute jihadisten argudioetan. Batzuetan zaila da gai horri heltzea, desegokia edo azaltzeko zaila izan daiteke, baina arlo politikoa hor dago.

Dimentsio politiko hori azaleratu zen Bartzelonako eta Cambrilseko atentatuen osteko manifestazioetan.

Erreakzio oso kritiko bat izan zen Saudi Arabiarekiko loturengatik. Hain justu, Persiar golkoko herrialde horiek direlako islamaren korronte zorrotzenen esportatzaile garrantzitsuenak. Batetik, merkataritza harremanak ditugu haiekin, armak saltzen dizkiegu, eta, bestetik, estatu horiek dira korronte zorrotzenen finantzatzaile eta babesle nagusiak. Salafismoa arbuiatzen dugu, baina alfonbra gorria jartzen diogu hura bultzatzen eta babesten duenari.