«Memoria partekatu bat lortzea da erronka nagusia gure herrian»

Elurra ari du Gasteizen. Idoia Mendia (Bilbo, 1965) Bilbotik etorri da Eusko Legebiltzarrera eta osoko bilkura amaitutakoan, hara itzuliko da, bilera batera. Biharamunean Sevillara abiatuko da PSOEren kongresura, ordezkari gisa, emaitza zein izango den jakin gabe. «Ikusmina dago», dio. Datorren astean, berriz, Madrilen du hitzordua Justizia sailburu gisa, Espainiako Justizia ministroarekin.

Joan den ostiralean, Patxi Lopez lehendakaria Mariano Raxoi Espainiako gobernuburuarekin elkartu zen. Zein mezu helarazi zion Lopez lehendakariak?

Batetik, ekonomiari buruz, gure ikuspuntua helarazi zion, guztiz ezberdina dena Espainiako Gobernuarenarekin alderatuta. Guk uste dugu doitu eta doitu ibiltzea ez dela ona ekonomiarentzat eta ez dela izango ona defizit zenbaki jakin bat sakralizatzea, ez Euskadirako, ez Espainiarako. Europan, ekonomiari bultzada ematea eta beste epe batzuk ezartea exijitu behar dugu. Hori funtsezkoa da, krisialdi eta atzeraldi honetatik atera nahi badugu. Doiketak egin behar dira, bai noski, baina oso garesti ordaindu gabe. Ez dira gizarte laguntzak murriztu behar; familiak lagundu behar dira. Langabezian daudenak laguntzea funtsezkoa da, eta gure enpresek laguntza behar dute. Horretarako inbertsio publikoa beharrezkoa da.

Eta zein mezu eman zion Patxi Lopez lehendakariak Raxoiri garai berriaren inguruan?

Hitz egin zuten, ez bakarrik presoen gaiaren inguruan, baita memoria eraikitzeaz ere, eta elkarbizitzaz. Guretzat, gure herrian egungo erronka nagusia memoria partekatu bat lortzea da. Badakigu hori zaila izango dela; bakoitzak bere memoria dauka. Memoria guztiak biltzen baditugu, ziur aski, batzen gaituen zerbaitaurkituko dugu. Beste erronka bat, noski, elkarbizitza eraikitzea da, eta denok sentitzea herri honen parte garela. Uste dugu garai hau bide on batetik eramatekogarrantzitsua izango dela espetxe politika malgu bat ere.

Nolako harrera izan zen Mariano Raxoiren partetik?

Mariano Raxoik agerraldi bat dauka datorren astean edo bi aste barru Espainiako Kongresuan, eta han azalduko du dena. Hori espero dugu: gauzak argitzea. Orain eragile politiko eta ekonomiko guztiak entzuten ari da. Garrantzitsua izan da Patxi Lopez lehendakariari entzutea, baita Iñigo Urkulluri entzutea ere, eta garrantzitsua izango da datorren astean Basagoiti egotea Moncloan eta euskal PPren jarrera entzutea. Eurak jakitun dira Euskadin momentu garrantzitsua bizitzen ari garela eta terrorismoaren zikloaren amaiera bizitzen ari garela.

Armak uzteko ETAren erabakiak atzera bueltarik ez duela uste duzu?

Bai. Ez nik bakarrik. Herrizaingo sailburuari eta beste pertsona batzuei entzunda, argi ikusten da ez daukala atzerako bueltarik ETAren jardunak.

Hildako ertzainen omenezko su ontzia itzaltzeak badu sinbolismorik zentzu horretan?

Ziklo baten bukaera zen. Su ontzi hori ipini zen Arkautin ETAk ertzainak erail zituelako, eta itzali egin zen ez delako egongo ETAren beste eraso bat. Eraildako guztientzako omenaldi bat ere izan zen. Ez ertzainak bakarrik, baita udaltzainak ere. Han zeuden haien izenak idatzita.

Su-etena Egiaztatzeko Batzordea Euskal Herrian egon berri da, eta egoeraren balorazioa egin du, Eusko Jaurlaritzak ere harremana izan du batzordearekin. Zein ondorio atera duzue?

Jaurlaritzak bazekien etorriko zirela Euskadira, eta bilera bat eduki nahi izan zuen. Herrizaingo Saileko arduradun bat eurekin bildu zen. Guk uste dugu egiaztatze ofiziala egin behar dutela Guardia Zibilak eta Espainiako Poliziak, baina nabaritzen da talde hau serioski egiten ari dela lan, eta, alde horretatik, ongi etorriak dira, amaiera emateko laguntzen badute.

Armagabetzea bideratzeko, zuzenean hitz egin beharko da ETArekin, ezta?

Esan dudan bezala, ofizialki armagabetze eta egiaztatze hori egin behar dutenak estatuko poliziak dira, hau da, Guardia Zibila eta Espainiako Polizia. Nola bideratzen den edo nola egiten den, ez naiz gai hori zehazteko.

Zein egitasmo bideratuko ditu Jaurlaritzak biktimen alde?

Garai berri honetan denok erronka handi bat daukagu. Esan dudan bezala, memoria eraikitzea da, baina memoria eraiki behar da justiziarekin. Memoria, justizia eta aitortza publiko bat. Iraganean pausoak eman ziren terrorismoaren biktimekin. Ez bakarrik ETAren biktimekin, baita GAL, AAA eta BVEren biktimekin ere. Oraindik beste pauso bat ematea falta zen. Biktimen kolektibo bat dago hemen Euskadin: abusu polizialen biktimak. Horretan gaude. Lan ederra da. Manuela Carmenaren laguntzarekin aurrera eramaten ari gara lan hori, lehen dekretu bat onartuko dugu udaberri honetan. Dekretu horrek aldi historiko bat hartzen du, 1968tik 1978raino. Horren ondorioz, beste dekretu bat etorriko da, 1979tik gaurdaino. Oso garrantzitsua da biktima guztiei justizia ematea, aitorpen publiko bat eta erreparazioa. Oinarrizkoa da etorkizuna eraikitzeko.

Posible da biktimei erreparazioa ematea modu integral batean, alde batetik talde bati eta beste alde batetik beste talde bati egin beharrean?

Horretan gaude. Memoria Eguna izango da biktima guztien memoria eguna, integrala. Lehendakariak joan den irailean osoko bilkuran argi esan zuen: biktima guztiak. Hemen Euskadin, garai beltz bat ixteko, denok egon behar dugu hor. Nahi badugu denak herri honen parte sentitzea eta erakundeekin identifikatzea, erakundeek biktima guztiak nabaritu behar dituzte.

Jaioterritik urrun dauden presoak hurbiltzen hasi behar dira? Zeren zain dago Espainiako Gobernua?

Nik ezin dut erantzun Espainiako Gobernua zeren zain dagoen. Baina, bai, garrantzitsua izango litzateke presoek eurek gizarteratzeko borondatea azaltzea, behin betiko. Presoak isilik egon dira urte askotan. Zigor bikoitz bat eduki dute. Alde batetik, auzitegien zigorra beren delituengatik, eta, beste aldetik, ETAren zigorra. Ez da egongo irtenbide kolektiborik. Amnistia gaur egungo legerian ez da sartzen. Orduan, zer daukagu? Espetxe araudi bat. Zuk egin duzun kaltea aitortzen baduzu eta zure borondatea argi azaltzen baduzu, hau da, gizarteratzea nahi duzula, bide bat hasten duzu. Zer gehiago dio espetxe araudi horrek? Gaixorik daudenak ezin direla mantendu kartzeletan, eten egin behar dela zigorra eta bete behar dutela beren etxeetan, beren herrietan.

Espetxe araudiak ez dio ezer eskatzen presoari espetxealdia etxetik gertu bete ahal izateko.

Esaten du ona izango litzatekeela gizarteratze prozesua lortzeko, preso guztientzat. Hoberena izango litzatekeela familiarengandik gertu egotea. Legeak erantzuna dauka galdera guztientzat. Gure ikuspegia ez dago legeriatik kanpo. Lege barnean dago. Badugu oso adibide ona: Langraitzen dagoen multzoa. Eurek ibilbide pertsonala egin dute. Aitortu zuten egindako kaltea, eta Arabako espetxean daude; eta zigorraren barruan aurrerapenak izan dituzte, baimenak espetxetik kanpo egoteko... Kontuan izan behar da.

Nazioarteko Harremanetarako Taldea Euskal Herrian dago egunotan, eta alderdi guztiak bildu nahi ditu normalizazio politikoaz hitz egiteko. Posible ikusten duzu?

Ez dakit alderdi guztiekin, baina uste dut baietz, ez dela izango arazorik alderdi guztiekin egoteko. Hitz egitea ez da inoiz txarra izan.

Estatus politiko berri bati buruz hitz egiteko momentu egokia da?

Horretan sartu baino lehen, beste erronka larriago batzuk dauzkagu. Legealdi honetan Gernikako Estatutua betetzean eta falta ziren eskumenak eskuratzean arreta jartzea izan da alderdi sozialistaren posizio politikoa, baita Eusko Jaurlaritzarena eta Patxi Lopez lehendakariarena ere. Horretan gaude, eta, gainera, helburu jakin batekin gure herria laguntzea, tresna berriekin krisialditik irteteko irtenbide egokiago bat edukitzeko. Lasaitasun mezu bat bidali behar dugu, nahiz eta 2012. urtea ekonomiaren aldetik urte larria izango den. Guk Espainiako langabezia tasaren erdia daukagu, eta Europako batez bestekoa. Orain daukagun elkartasuna historikoa da txarto pasatzen ari diren familiekin, ez du inoiz jaurlaritza batek hainbeste diru bideratu laguntzetarako. Joan den urtean ia-ia 400 milioi euro erabili genituen laguntzetan. Hori, benetan, elkartasuna da, eta ekonomia bultzatzea. Hori da gure erronka nagusietako bat, eta legealdi hau amaitu arte horretan egongo gara. Bestetik, hemen, Euskadin, arreta jarri behar dugu ere memoria eraikitzen, elkarbizitza eraikitzen, biktimen zirkulua ixten. Lan potoloa da, ez da erraza, benetan. Manuela Carmenak oso ondo daki. Hor dago lanean jo eta ke. Zirriborroa amaituta dago eta orain informazio publikoan dago, alegazioak ari gara jasotzen. Beste dekretua egiteko, pertsona askorekin hitz egiten ari da, eta ez da lan erraza. Biktima guztiekin egon beharko dugu. Ez da prozesu laburra, ezta erraza ere. Hori bai, euskal alderdi guztiek beharrezkoa ikusten badute beste itun berri bat egitea hemen Euskadin, 1979an egin zen bezala, egingo da.

Uste duzu Jesus Egiguren denboran aurreratuta dabilela?

Nik Egiguren jauna asko errespetatzen dut. Ikusi beharko litzateke bere hizketa osoa eta egun horretan, tamalez, ezin izan nuen gobernu kontseilua nuelako. Ziur nago Egigurenek oso gogoeta zabal eta sakona egin zuela gauza askori buruz. Beti esan dugu—eta Egigurenen espiritua horretan dago— itun berri bat egiten badugu hemen Euskadin oso zabala izan beharko dela. Gernikako Estatutuarena bezain zabala, eta zabalagoa bada, hobeto. Batasuna lortzea izan behar du helburu, ez gizartea sakabanatzea. Memoria guztien puzzlea biltzen badugu, ziur aski gutxieneko adostasun bat aterako da Euskadin azken 50 urteetan jaso zenaz. Berdin, datorren itunak zabala izan behar du, eta ez zatiketa bilatzeko, baizik eta euskaldun guztien batasuna. Gure etorkizunaren bermea izango da, nahi badugu herri gisa etorkizuna irabazi. Horrek izan behar du euskal alderdien erronka.

Eta ate bat irekiko du nahi izanez gero Eskozian bezala egiteko eta egunen batean independentea izan ahal izateko?

Politikaren aldetik, oso ezberdinak dira Erresuma Batuan, eta ezberdin ikusten dute batasuna edo zatiketa. Ez dut ezagutzen oso ondo hango gaia. Guk ezin dugu beste batzuen eredua hartu. Kasu berezia daukagu, eta guk geurea aztertu behar dugu. Euskaldunon arteko konponbidea aurkitu beharko dugu. Orain zabaldu den garaia itxaropen beteko garaia da, eta denok aprobetxatu behar dugu.

Badirudi PSEren eta PPren arteko desadostasunak gero eta handiagoak direla. Elkarri egindako kritikak ugaritu dira azkenaldian. Nolako etorkizuna du gobernu akordioak?

Desadostasunak beti izan dira, oso alderdi ezberdinak baikara. PP eskumako alderdi bat da eta gu ezkerrekoa.

Desadostasunak ez al dira areagotuko PPk Espainiako Gobernutik hartu nahi dituen erabakien ondorioz?

Agerraldietan iragarri dituzten erreformak ez ditugu ikusten. Adibidez, ez nago bat ere ados Justizia ministroak erreforma batzuei buruz eman dituen azalpenekin. Joan den legealdian egiteke gelditu ziren beste batzuk, ordea, beharrezkoak zirela uste dut. Justizia ministroarekin datorren astean bilduko naiz, eta azalduko diot, gure ustez, justizia modernizatzeko eta hobetzeko zeintzuk diren irtenbide onak. Haren ideien aldetik zer ez dudan ikusten esango diot. Bestalde, Cañete ministroak esan du Kosta Legea erreformatuko duela. Orain daukagun legeak batzuetan zuloak eduki ditu, eta erreformatzen bada eta malgutzen bada, ikusiko dugu zer lortzen den. Oso kezkatuta nago. Paisaia eta gure ondare naturala zaindu eta gorde behar dugu. Hemen, Euskadin, oinarrizko akordio bat sinatu genuen, eta akordio hori oso oinarrizkoa zen. Lau edo bost ideia horiek gaurkotasun osoa daukate, eta PP eta PSE-EE ados daude funtsezko gai horietan. Horrexegatik jarraituko dugu legealdia amaitu arte. Oraindik gauza asko gelditzen dira egiteko. Denbora guztian hauteskundeetan pentsatzen ari diren alderdiek ez dute lan egiten irtenbideak bilatzen. Botere publiko etaerakunde guztiek arreta jarri behar dugu krisi ekonomikoari aurre egiten, gure familiei laguntzen, eta enpresaburuei.

Nola bizitzen ari zara PSOEren Kongresuaren eztabaida?

Interes handiz eta kezka handiz. Ezkertiarrak garenok arazo bat daukagu Europan. Galderak aldatu egin dira, eta jendea guztiz beldurtuta dago. Alderdiek eta gobernuek ez dute erantzun zehatzik jendearentzat. Ezkerrak inoiz baino beharrezkoagoak dira Europan. Ez noa Sevillara pertsonei buruz eztabaidatzera. Garrantzitsuak izan daitezke, baina garrantzitsuagoa da diskurtsoa. Aukeratuko dugu idazkari nagusi berri bat, baina prozesu luze batean sartzen ari garela jakitun izan behar dugu. Zertarako? Alderdia modernizatzeko, tresna hobetzeko eta diskurtsoa zentratzeko. Azkenik, oso garrantzitsua da jendearen konfiantza lortzea berriro, alderdi moduan.

Patxi Lopez lehendakaria eta PSE-EEko idazkari nagusia Rubalcabarekin hain lerrokatuta egoteak edota Patxi Lopez Rubalcabaren ondokoa izateko posibilitateak ez al du sortzen interferentziarik Eusko Jaurlaritzan edo alderdian?

Zurrumurru asko daude, baina ezin zaie kasu handirik egin. Idazkari nagusi moduan bere iritzia eman zuen, baina esan behar da delegatu guztien bozketa sekretua dela. Hau da, PSOE oso alderdi demokratikoa da, eta kongresuan delegatu guztien bozketa kontzientziaz izango da. Ez dago problemarik Patxi Lopez hain gertu agertzen bada Rubalcaba jaunarekin. Ez da gauza berria. Gainera, gure alderdi barnean oso alderdi demokratikoa gara. Gai askotan. Askotan prentsak edo kanpoko jendeak ez du ulertzen hain pluralak izan gaitezkeenik gure barnean, baina horrelakoak gara, benetan. Hori ona da. Aberastasun bat da alderdiarentzat. Nahiz eta batzuetan alderdia gobernatzea zaila izan daitekeen. Dena den, denok egongo gara idazkari nagusiaren atzetik, Rubalcaba edo Chacon izan. Ziur.