EH Bilduk osoko zuzenketa aurkeztu dio Eusko Jaurlaritzaren 2026ko aurrekontu proiektuari, baina negoziatzen jarraitzeko nahia adierazi du koalizioko eledun Pello Otxandianok (Otxandio, Bizkaia, 1983). Halere, jarrera aldatzeko eskatu die EAJri eta PSEri: gehiengoarekin oposizioa azpiratu ordez, ezberdinen arteko lankidetza sustatzeko. Izan ere, iritzi dio oinarrizko adostasun batzuk eraiki behar direla, PP eta Vox bazter utzita, «garai historikoak» horrela eskatzen duelako.
Jaurlaritzaren aurrekontuak oposizioko taldeekin adosteko negoziazioak akordiorik gabe amaitu dira. EH Bilduk gobernua jo du horren erantzule. Zergatik?
Ez da negoziaziorik egon. Benetan akordio bat edo negoziazio bat planteatu nahi bada, gauzak beste era batera egiten dira, eta Nafarroa da horren adibidea. Hemen bi-hiru kontaktu egon dira, horietako batzuk, gainera, informalak. Bestalde, egin zuten bilera sorta horretan, guk gure planteamendua jarri genuen mahai gainean, etxebizitzarekin lotua. Eta horri eman zaion erantzuna da planteamendu bat zeinak ez baitu aurrekontu proiektua ezertan aldatzen, eta gainera, eskatzen zaigu guk kontrarreformatzat jotzen dugun lege proposamena geure egitea. Beraz, argi dago planteamendu hori egiten dela negoziaziorik egon ez dadin.
EH Bilduk etxebizitza funtsaren proposamena jarri zuen mahai gainean. Hain justu ere, gai horretan desadostasun handiak dituzue gobernuko alderdiekin. Zergatik mugatu duzue negoziazioa gai horretara, jakinda horrek akordioa lortzea zaildu dezakeela?
Batetik, aurrekontu baten inguruko negoziazioan EH Bilduk gizarte arazo nagusietan azpimarra ez egiteak ez dauka zentzurik. Eta, bestetik, gobernuko alderdien artean ere diferentziak ikusi ditugu. Entzun dugu Denis Itxaso interbentzioaren beharra defendatzen, eta Aitor Esteban justu kontrakoa esaten. Gure artean ere desadostasunak nabarmenak dira, baina ikusteko zegoen zein zen gobernuaren jarrera etxebizitza publikoen promozioak eskatzen duen inbertsioari dagokionez. Eta argi ikusi dugu ez dagoela borondaterik egoerak eskatzen duen inbertsio maila horretara salto egiteko. Ba, kito.
Diagnostiko hori oinarri hartuta, nola helduko diezue zuzenketa partzialen negoziazioei?
Hemen badago gehiengo bat alperra pasatzen duena, ez duena nahi EH Bildurekin ezer adostu. Guri horrek kezka sortzen digu. Gure ustez, legealdi hau bidegurutze batean dago, eta hurrengo asteetan erabakiko da zer bide hartuko den. Bi aukera daude. Lehen aukera: gauza batzuetan diferentzia handiak ditugu, baina beste esparru batzuetan ados jartzea posible baldin bada, desadostasuna ez da aukera bat. Hau da, lehia egongo da gure artean, baina, lehiaz gain, kooperazioak egon behar du. Guk horretan sinesten dugu. Eta bigarren aukera: ez dago kooperaziorik, lehia baizik, edo Aitor Estebanek Euskadi Irratian esan zuen bezala, borroka. Tira, borroka etsaiarekin egiten da, arerioarekin lehiatu egiten da. Hori okerreko bidea da.
Baina zergatik diozu datozen asteetan erabakiko dela legealdiaren ildoa?
Hauteskunde hotsak gero eta hurbilago daudelako, eta ikusten ari garelako nola legitimatu nahi diren akordioak PPrekin, betiere gurekin ezer ez adosteko. Urte eta erdi pasatu da legealdia martxan jarri zela, eta orain da garaia behingoz erabakitzeko nolakoak izango diren hurrengo bi urteak. Zer egongo da, borroka elektoral hutsa? Ala tradizio politiko nagusien artean blindatuko ditugu herri interes batzuk, eta herri akordio batzuk posible egingo ditugu? Horixe ebatziko da. Mehatxua baldin bada PPk eta Voxek osatzen duten bloke erreakzionario hori, hemen herri honen interesak eta demokraziaren balioak defendatu behar dira. Eta horretarako, PP kanpo utzi behar da, eta EAJ, EH Bildu, Sumar eta PSEren artean oinarrizko adostasun batzuk lortu behar dira. Baina susmoa daukagu batzuk hasi direla bigarren bide hori arakatzen, eta guk argi daukagu hori okerreko bidea dela. Lehendakari honek zer zentzu eman nahi dio legegintzaldi honi? Eta garai historiko honetan zer bide aukeratuko du? Gonbidapen bat egingo diegu, zuzenketa partzialen bidez, lehenengo bide hori hartzeko.
«Urte eta erdi pasatu da legealdia martxan jarri zela, eta orain da garaia behingoz erabakitzeko nolakoak izango diren hurrengo bi urteak. Lehendakari honek zer zentzu eman nahi dio legealdi honi? Eta garai historiko honetan zer bide aukeratuko du?»
Zer eskatuko diozue?
Euskarari dagokionez, inork ez daki Jauzia Gara ekimena zer den, eta zalantza da ea gobernuak ba ote dakien zer egin nahi duen horrekin. Beraz, eskatuko diegu prozesu horri mamia ematea eta diseinu jakin bat planteatzea, hurrengo bi urteetan hizkuntza politika berri bat diseinatzeko. Hezkuntzari dagokionez, eskatuko dugu segregazioaren kontrako itunari lotuta, Eskola Bikaina Denontzat delako prozesu hori eragileekin batera egitea hiru udalerritan. Hirugarrenik, trantsizio energetikoaren inguruan itun sozial bat egin behar da, eta, gure ustez, prozesu hori baliatu behar da lurralde plan partzialak eguneratzeko. Eta laugarrena: administrazioa modernizatu egin behar da, besteak beste, gastuari efizientzia handiagoa bilatu behar zaiolako. Lau akordio posible dira, zeinetan ustez ados gauden. Horiek gauzatuko bagenitu, hasiko ginateke desberdinen artean herri interesak lehenesten eta herri akordioen bidea jorratzen.
Eta zein da oztopoa?
Ez dutela nahi. Orain arte behintzat, ez dute nahi izan gurekin ezer adosterik. Bat gatoz gauza batzuetan, eta horiek ere ez dituzte onartu. Sistematikoki ukatu nahi da EH Bildurekin akordioak egitea. Zergatik? Hori beraiek esplikatu beharko dute, baina akats handia da, zeren guk oso argi daukagu lehiak ez ezik kooperazioak ere hor egon behar duela.
Eneko Anduezak asteon esan du, ordea, EH Bildu ez duela «bidelagun» gisa ikusten.
Ez da sinesgarria Anduezak hori esatea, esaten duelako eredu oso desberdinak dauzkagula. Baina beraien artean dauzkaten diferentziak ere oso nabarmenak dira. Baina berriro diot: hemen badago bloke erreakzionario bat, estatu kolpe bigun bat ematen ari dena segur aski, estatu aparatu askorekin hitzartuta. Eta Anduezak esaten digun hemen adostu ditzaketela aurrekontuak PPrekin, eta ez dela ezer gertatzen. Eta EAJk beste horrenbeste. Zer ari gara esaten jendeari? Zer mezu ari gatzaizkio ematen?
Zer iruditzen zaizu arartekoa izendatzeko EAJk, PSEk eta PPk egin duten ituna?
Gauza bera da. EH Bildurekin ez adostearren aukeratu da PPrekin adostea, zer eta arartekoa. Arartekoa, herritarren interesen defendatzaile izango dena, EH Bildurekin ez adosteak ez dauka ez hanka, ez buru, gaur parlamentuan daukagun ordezkaritza kontuan hartuta. Baina EH Bildu argazkitik kanpo uzteko obsesio hori dela eta, nahiago dute akordioa PPrekin egitea, eta hura legitimatzea. PPrekin, euskararen kontra ari denarekin, gu ilegalizatzea planteatzen ari denarekin, frankismoa ez dela kondenatu behar esaten duenarekin.
Euskarari dagokionez, nola liteke euskara ofiziala den eremu bakarrean oraindik ere administrazio publikoko langileek ez izatea euskara jakiteko beharrik? Zer egin dezake EH Bilduk?
Uste dut batzuk ariketa demokratiko bat egin behar dutela. Noski, PSEri eta Sumarri buruz ari naiz. Eta, horrez gain, segurtasun juridikoa emango digun formulazio bat planteatu behar dugu, epaitegietatik datorren oldarraldi hori gerarazteko. Eztabaidaren parte bat politikoa da, eta horretan uste dut EAJ eta EH Bildu ados gaudela. Eta beste parte bat juridikoa da. Entzun ditzagun adituak eta planteatu ditzagun berme eta segurtasun juridiko gehien ematen dizkiguten planteamenduak.
Zure ustez, badago akordiorako aukerarik?
Egon beharko luke. Kontrakoa litzateke borondate demokratikoa alboratzea eta hizkuntza eskubideen errespetuari uko egitea. Gure iritziz, posible da akordioa lortzea, eta horretarako gehiengoak sobera daude.
Legealdiko bigarren urtean, segurtasuna da gai nagusietako bat. Foro bat ere badago martxan. Zer itxura hartzen dio EH Bilduk horri?
Segurtasuna adiera zabalean planteatu dute: klima larrialditik hasi eta zibersegurtasuneraino, tartean hiri segurtasuna deitzen den hori sartuta. Baina uste dut hor gauzak pixka bat ordenatu egin behar direla. Hemen badago tentazio bat, eskuin muturrarena, segurtasuna migrazioarekin lotzeko. Guk uste dugu segurtasunaz hitz egitea beharrezkoa dela, hiri segurtasuna inportantea delako. Baina hori eztabaida bat da, eta migrazioarena, beste bat. Horretaz ere hitz egin behar da, sekulako erronka baita gure herriarentzat. Baina bi kontu dira.
«
Anduezak esaten digun hemen adostu ditzaketela aurrekontuak PPrekin, eta ez dela ezer gertatzen. Eta EAJk beste horrenbeste. Zer esaten garai gara jendeari? Zer mezu ari gatzaizkio ematen?»
Polizia ereduarena ere hor sartzen da?
Kale segurtasunari dagokionez, noski, Polizia ereduari buruz hitz egitea nahitaezkoa da. Arkautin daukagun arazoaren inguruan hitz egin behar da. Prentsan zenbait informazio ateratzen ari dira, oso larriak. Hemen asteak pasatu ditugu pintaketa batzuez hitz egiten; aitzitik, Arkautin daukagun arazoaren zantzuak agerikoak direnean, horretaz inork ez du hitz egiten hemen. Omertà. Kale segurtasuna bermatzeko, funtsezkoa izango da Polizia bat euskalduna, gertukoa eta interbentzio komunitarioa egingo duena.
Urte amaiera hurbiltzen ari da, eta horrekin batera bi epemuga ere bai: Gernikako Estatutua osatzearena eta estatutu berriari buruzko akordioarena. Ez dirudi ez bata ez bestea beteko direnik.
Lehenengoa beteko ez dela nahiko nabarmena da. Eta bigarren epemuga hori Aitor Estebanek jarri zuen. Halere, epemugak ez du zertan hori izan. Badakigu legealdia prekarioa dela eta litekeena dela hauteskundeak aurreratzea, baina abenduaren 31 ez da lan horiek bukatzeko azken eguna. Lan horiek egin behar dira, azeleratu, jakinda erlojuaren kontra goazela.
Kondor Legioak Otxandio ere bonbardatu zuen 1936an. Biktimen senide gisa, nola hartu duzu Gernikako keinua?
Keinu inportantea da Alemaniako presidentea hona etortzea, euskaldunoi barkamena eskatzera. Baina uste dut Espainiako erregeak are arrazoi gehiago dituela herri honi barkamena eskatzeko. Nire birraitona 1936ko uztailaren 22ko bonbardaketa horretan hil zen, eta ez nire familiari, ez Otxandion hil ziren 60tik gora pertsonen familiei, Espainiako Estatuak ez die inoiz barkamenik eskatu. Aitzitik, egin duena da bonbardaketa horren erantzule zuzenetako bat kondekoratu.
