Euskararen egoeraz EAEn

Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutuak abenduan 44 urte beteko ditu, eta euskal hizkuntza ez doa aurrera uste zen bezain azkar. Hezkuntzan aurrerapauso handiak eman diren arren (batez ere, arlo publikoari esker), gizarte mailan, dirudienez, atzera jotzen ari da azken denboretan. Hori zergatik gertatzen den ulertzeko, eta ahal den heinean konpontzeko, izan daitezkeen arrazoiak agerian utzi behar dira nahi eta nahi ez. Nik, hemen, ideia batzuk plazaratuko ditut, ez gai honen aditua izateagatik, erdaratik euskarara egindako bidea eta esperientzia lagungarri izan daitezkeelako baizik. Euskadiz ari garenez, ezin ahaztu zer egoera desberdinak dauden hiru probintzietan. Egoera okerrenean daudenei (Bizkaia eta Araba) begiratu behar diegu, batez ere. Hauetan egiten dena eta egin daitekeena da, nire ustez, euskarak bizirik irauteko gakoa.

Euskara hizkuntza zaila da. Katalana eta galegoa, kasurako, gazteleraren familiakoak direnez, askoz errazagoak dira ikasteko edo, gutxienez, ulertzeko. Horregatik, egin beharreko lehen pausoa euskara erraztea zatekeen, da eta litzateke.

Hori lortzeko bidean, oztopo handia da hizkuntza arruntean, hots, lagunen arteko elkarrizketetan, euskalkiak mantendu nahi izatea, batzuk tematzen diren bezala. Euskara da salbatu behar dena, ez tokiko euskalkia. Eta gauza bera esan daiteke hitanoari buruz. Bata zein bestea euskal hiztun petoen artean manten daitezke, baina ez euskara ikasi berri dutenekin edo ikasten ari direnekin. Biztanleriaren gehienak euskaraz egiten duenean berreskuratu ahalko dira erraz.

Edozer ikasketekin gertatzen den bezala, errazagoa da ikastea gustuko hartzen denean, inposatuta sentitzen denean baino. Eta ez naiz ari eskola eta institutuei buruz, non ikasgai guztiak inposatuak baitira, lan bat lortzeko euskararen exijentziari buruz baizik. Euskara ez da galtzen edo irabazten hainbat lanpostu lortzeko (arlo publikoan bakarrik, gainera) euskara titulua bai edo ez eskatzeagatik, nahiz eta batzuek, frogarik gabe, horrela planteatu. Aldrebes, hori, maiz, segregaziorako tresna da, eta lagun asko euskararen kontra jartzen ditu. Zenbat dira euskara titulua lortu arren gero bere lanean ia inoiz erabiltzen ez dutenak? Egiazaleak izan behar dugu horretan.

Titulitis delakoa aurrera doan heinean, euskarak atzera jotzen du. Eta ez da zaila ulertzea zergatik: HABE ikastaroak ez daude planteatuta euskara zabaltzeko, baizik eta matrikulatzen direnek tituluak lortzeko. Bueltatxo bat eman erakunde horren gela batetik eta galdetu han ikasten duen jendeari, zergatik dauden, zer eta nola irakasten dieten... Azkar jakin daiteke zer den funtzionatzen ez duena. Helduek euskara ikasteko sortutako erakundea iragazki bilakatu baita, eta ikastaroak hasten dituzten askok desmoralizatuta uzten dituzte.

Ezin da desagertzeko arriskuan dagoen hizkuntza bat errekuperatu gizarte osoa kontuan hartu gabe. Ahalegin gehienak irakaskuntzan jarri diren bitartean, helduak ahaztuta geratu dira. Nola lortuko da ikasleak euskara erabiltzea, gurasoek eta familiako heldu gehienek ez badakite? Eta, nola lortuko da helduek euskara ikas dezaten horretarako diru asko ordaindu behar badute? Langile eta etorkin artean, zeienek ordain dezake, gaur egun, 300 euro baino gehiago HABEn euskara ikasteko? Eta, nondik atera dezakete heldu gehienek denbora euskara ikasteko?

Euskara titulua lortzeko azterketen emaitzek zera adierazten dute: gainditu ez dutenen kopurua oso altua dela. Horren kausa bat baino gehiago izan ditzake, baina duela urte mordoa, Xabier Kintanaren hitzaldi batera joan nintzen; bertan Israelen bere hizkuntza berreskuratzeko egindako ahaleginaz mintzo zen Xabier. Aipatutako datuen artean bi gorde ditut nire gogoan: bat, israeldarrek sinpleagoa eta denontzat komuna zen hizkuntza baten aldeko apustua egin zutela; eta bi, hizkuntza zekitenek ez zekitenekiko jarrera laguntzailea zutela, hots —hemen gertatzen denaren kontra—, norbaitek beste baten hizkera entzuterakoan akatsen bat nabaritzen bazuen gozoki zuzentzen zuen, nola esan beharko zukeen adieraziz.

Holako zuzentzaileak beharko genituzke gure artean ere, alegia, garbitasun morfologiko eta sintaktikoari baino jendeak ikasteko duen nahiari eta esfortzuari garrantzi handiagoa ematen dietenak.