Seme-alabak eta gurasoak. Noraino iristen da gurasoen ardura? Noiz arte? Seme-alabak adinez nagusi izan arte? Norenak dira seme-alabak? Saiatu gara balio batzuk transmititzen, baina behin adin batera iritsiz gero… haiek beren bidea egiten dute. Balentriaren bat burutzen duten aldiro harro sentitzen gara. Hanka sartzen dutenean, berriz, erantzule sentitzen gara. Baina zilegi al da sentipen hori, erruduntasun konplexu hori?
Bingen Zupiria Segurtasun sailburuari entzunda, badirudi gurasook bizitza osoan zamatu behar dugula seme-alaben ardurarekin. Halaxe iradoki zuen urriaren 21ean irrati kate batean egin zioten elkarrizketan. Jakina denez, egun batzuk lehenago, urriaren 12an, hain zuzen, falangistek Espainiaren alde deitu zuten elkarretaratze batera Gasteizen. Talde antifaxistek beste elkarretaratze batera deitu zuten, eta horren ondoren Ertzaintzarekin sortutako istiluak denok ezagutzen dituzue.
Aipatu elkarrizketa horretan, Zupiriak —bide batez, esan dezadan erabat tokiz kanpo iruditzen zaizkidala haren kontra agertu diren pintadak— gogoratu zuen Falangeak 2008an deitu zuela azken aldiz beste elkarretaratze batera Gasteizen, eta ordukoan Eusko Jaurlaritza deialdi hura debekatzen saiatu zela, baina epaileek arrazoia eman ziotela alderdi ultraeskuindarrari. Gaineratu zuen orduan ere iskanbilak egon zirela, eta «aurten Gasteizen istiluak eragin dituzten kumeen gurasoak» izan zirela haien erantzuleak. Birritan irakurri behar izan nuen esaldia. Kumeen gurasoak. Lasai geldituko zen gizona.
Erromako garaietara eraman gaitu Zupiriak. Izan ere, antzinatean, guraso erantzukizunaren nozioak lotura estua zuen autoritatearekin eta kontrolarekin. Erroman, paterfamilias-ek ia erabateko aginpidea zuen bere seme-alaben gain. Legearen arabera, seme-alaben ohoreak eta jokabideak aitaren bertutea —ama aipatu ere ez zen egiten orduan— islatzen zuten. Seme-alaben delituek zigorrak eragin ziezazkieketen gurasoei. Gauza bera erreklamatzen ari al da Segurtasun sailburua 2025ean?
Gai delikatua. Instintuak eramaten gaitu seme-alabak gurasoen proiekzioak direla pentsatzera. Baina beti ez da horrela. Ezta gutxiagorik ere. Kasu ugari ezagutzen ditugu denok. Han eta hemen. Edo pentsatu behar al dugu ETA bera EAJren semea edo alaba dela? Izan ere, Jose Luis de la Granja historialari ezagunaren arabera, «EAJk izan zuen zatiketarik garrantzitsuena ETAren sorrera izan zen». Historiagile onestak bat datoz esatean ETA eta EAJ erakundeek jatorri batzuk partekatu bazituzten ere laster bide desberdinak hartu zituztela, besteak beste frankismoari erantzun behar zitzaion moduaren edo gizarte ereduaren inguruan.
Zupiriaren logikari jarraiki, pentsatu behar al dugu orduan jatorri batzuk partekatu bazituzten… EAJ ETAren erantzulea dela? Ez, noski. Ez da justua horrelakorik esatea edo teorizatzea, nahiz eta behin baino gehiagotan EAJko zenbait buruzagik, testuinguru zehatz batzuetan, etakideen borroka nolabait ulertu egin duten. Esaterako, Erbesteko Jaurlaritzaren lehendakari Jesus Mari Leizaolak ETAren jarduna behin «erresistentzia» bezala kalifikatu zuen (Eusko Lurra, 1973, 203. zenbakia). Edo Xabier Arzalluzek berak ere honako hau esan zuen: «Sakonki errespetatzen ditugu beren herriarengatik hiltzen diren euskaldunak», (Deia, 1978/1/18). Ez. Adierazpenok ez dute EAJk historikoki ETAren inguruan izan duen jarrera islatzen. Areago, Espainiako eskuinak sarritan erabili ditu horrelakoak edo antzekoak bere tesi maltzurra —EAJ eta ETA enbor bereko ezpalak dira— justifikatu ahal izateko. Harrigarriena da Zupiria jaunak kontrako norantzan doan adibidea hain modu arinean erabili izana.
Are ulertezinagoak egin zaizkit, aipatutako istiluen biharamunean, Segurtasun sailburuorde Rikardo Ituartek egindako beste adierazpen hauek: «Zoritxarrez, faxista talde batek deitutako elkarretaratze batek faxista euskaldunen erantzunarekin egin du topo». Eztabaidagarria da oso antifaxista batzuek faxismoari erantzuteko duten modua, baina terminoak era horretan nahastea ulergaitza da. Handik egun batzuetara, urriaren 24an, berripaper honetan bertan honela erantzun zion Bernardo Atxagak sailburuordeari: «Nik ulertzen dut Segurtasun Sailari ez gustatzea antifaxistak, niri pertsonalki asko, eta nik eta jende askok pentsatzen dugu antifaxismoa berriro ere beharrezkoa dela. Bertolt Brechtek esaten zuen bezala, piztia likitsa oraindik ere emankor dago». Bat nator Atxagarekin. Piztia likitsa da oraindik. Faxismoari kalean zein komunikabideetan nola erantzun behar zaion eztabaidatu behar da.
Zupiria eta Ituarterena ez da lapsus linguae bat izan, ongi pentsatutako estrategia narratibo baten parte baizik. Oraingo Ertzaintza ez da 1936an Jose Antonio Agirreren agindupean eta Telesforo Monzonen gidaritzapean sortutako Ertzaña bera. Ezta 1982an Carlos Garaikoetxearen lehendakaritzapean eta Luis Maria Retolazaren zuzendaritzapean sortutako Ertzaintza ere. Garai oso desberdinak dira. Baina munduko hainbat Poliziatan dauden fenomeno berberak agertu dira 2025eko Ertzaintzaren baitan ere: indarraren gehiegizko erabilera, eskuin muturraren infiltrazioa, portaera korporatibistak, opakutasuna, segurtasunaren eta askatasunaren arteko tentsioa, eta talde sozial batzuekiko duten jarrera diskriminatzailea (gutxiengo etnikoak, ezkerreko taldeak…), besteak beste. Polizia eredua eztabaidagai da hainbat tokitan. Besteak beste honakoetan: AEBetan, Espainian, Frantzian, Ingalaterran, Galesen, Brasilen, Kolonbian eta Alemanian. Zergatik kanpoan egiten den eztabaida hori joko demokratikoaren parte da, eta hemen, berriz, ikusten da iragan biolentoa dutenen amu bat bezala?
Eredu polizialaren inguruko kezka oso zabalduta dago euskal gizartean. Ez da talde baten obsesioa edo helburua. Eztabaida hori kriminalizatzeak denak berdin jarraitzea nahi dutenei bakarrik egiten die mesede, gehiegikeria eta kontrol demokratikorik eza defenditzen dutenei, alegia.
Polizia ereduari buruzko eztabaida legitimoa, demokratikoa eta atzeraezina da. Kumeen gurasoak izan edo ez.
