Berrogeita hamar. Ni neu Iruñeko espetxe zaharreko 4. galerian, 109. ziegan espetxeratuta nengoen. Azaroaren 20ko arratsalde hartan bertan oso kontziente nintzen milioika pertsonaren bizitzak, patuak eta etorkizunak markatuko zituzten une gakoak bizitzen ari nintzela; neurea eta baita preso politiko guztiena ere, tartean. Kontziente nintzen kapitulu berri bat hastear zegoela Espainiako Estatuan oro har, eta Euskadiko hegoaldeko lau lurraldeentzat bereziki. Askatasunaren, demokraziaren eta Euskadiren autogobernua berreskuratzeko aukeraren lehen izpien lekuko zuzena nintzela sumatzen nuen. Gutuna idatzi nien nire guraso eta anai-arrebei; galtza zikin batzuen beheko dobladilloan sartu nuen, hain zuzen, kartzelatik isilpean atera ahal izateko izango zena... Gutuna egiazkoa da:
Kaixo ama eta aita, Aran eta Juanra. Gaur 1975eko azaroaren 20a da. Franco hil da, zorionez historia da. Arratsaldeko zazpiak dira, emozionalki oso luzea den egun honetan, sentimendu guztiak tente eta bihotza taupaka dudan egoeran idazten dizuet. Ezin jakin historiaren bilakaerak ekarriko duen egoera politiko berria nolakoa izan daitekeen. Ordubete dut jantokira afaltzera joateko sirena entzun ondoren. Lasai eta bare nago, baina presaka nabil. Afalostean, beti bezala, paper orri hau arretaz eta kontu handiz tolestuko dut. Aitortzen dut gero eta hobeto egiten dudala. Behin eta berriz tolestu behar dut, galtza zikinetako baten beheko dobladillo ertzean sartu, ertza ondo josi eta galtza zimurtuak poltsaren hondoan jarri bihar goizean eguerdiko bisitaren ondoren beste arropa zikinekin batera zuei emateko. Ondo egin behar dut. Kontrolak gero eta zorrotzagoak dira arroparekin, janariarekin, liburuekin, bisitetan erabiltzen diren hizkuntzekin, nork daki zeren bila dabiltzan miaketekin lotutako guztiari dagokionez. Baina idatziak kartzelatik ezkutuan ateratzeko eskuratu dudan trebetasuna benetako espezialista baten emaitza da. Beti izan da arriskutsua idatziak kartzelatik ezkutuan ateratzea, orain are eta gehiago.
Dakizuenez irrati frantses txikia dugu. Gaur gauean, ondoko ziegakidearen txanda izan da irratia ezkutatuta edukitzeko. Eta goizeko seietan 'Radio Nacional'-eko albistegian Franco hil zela entzun duenean gau hartan, «Franco hil da, Franco hil da!» oihuka hasi da behin eta berriz. Aitortzen dut, ez dut uste inoiz ahaztuko dudanik une hori, zaila azaltzeko, oso hunkigarria, begietan malko disimulatu gabeak eta arnasketa oso nekatuta. Azkenean, diktadorea hila zen. Nire emozio gordinak talka egin zuten nire buruan eta bihotzean. Zuengan pentsatu nuen, ama, aita, Aran eta Juanra, eta ziur gaur goizean gosaldu duzuela emozioz eta urduritasunez. Badakit guztiok nigan pentsatu duzuela, zuen seme eta anaia Joxerengan. Lasaitzean Txikiren aurpegia, irudia, ahotsa eta irribarrea gogoratu ditut, malkoak lotsarik gabe, bi hilabete! Zauden lekuan zaudela, Txiki, espero dut gaurko berriak jaso izana.
Familia maitea, gaur, goizeko sirena entzun dugunean, ziegako ateak ireki dira, eta ohiko kontaketa ate aurrean, zutik, zenbatu gaituzte. Ziegatik irten, erne, irribarrez, hunkituta, begiak distiratsu eta une preziatu honetarako gordeta genuen Farias ahotan zigarroa erretzen, tabako sendoaren usain sarkorra askatzen. Bakoitza Farias batekin ahoan. Arratsaldean, Arias Navarro negarrez, totelka telebistan ikusteko aukera izan dugu: «Espainiarrak, Franco hil da!», dena lehertu, besarkadak, sendoak, luzeak, sakonak, poz beteak, bizkarrean kolpe biziak, txaloak eta animoak. Amaitzen dut, ama, aita, Aran eta Juanra, joan beharra, sirena. Afaria. Ea giroa, gutxiena janaria! Eguna bortitza, eta ziur etorkizuna zirraragarria eta liluragarria izango dela. Ziur laster berriro elkar besarkatuko dugula, eta askatasunaren eguzki geldiezina aterako dela mendi, haran, herri eta hirien gainetik. Haize berriak jokoan, itxaropen garaiak, leihoak eta ateak zabalduko. Laster arte, gora bihotzak, besarkadak, agur. Gora Euskadi askatuta. Zuena, Joxe.
