Frantziako Gobernuak egin zuen lehen urratsa: 2018ko urtarrilean jakinarazi zuen Euskal Herritik hurbileneko kartzeletara eramanen zituela haren menpeko lurraldeetan zeuzkan presoak. Hiru urte igaro dira ordutik, eta, pixkanaka bada ere, aldatu egin da euskal presoen mapa: itxuraz, hurbiltzen hasi da urruntzearen akabera.
Hiru urteotan gertaturiko mugimenduak bildu ditu BERRIAk albiste honetako mapa interaktiboan, Etxerat-en hilabeteroko txostenak eta BERRIAk jasotako datuak uztartuta. Zirkuluaren tamainak irudikatzen du espetxe bakoitzean momentu bakoitzean zenbat preso zeuden, eta, ardatz kronologiko mugikorrari pausa emanda, data jakin batean espetxe bakoitzean zegoen preso kopurua ikus daiteke —horretarako, pausari eman ostean, sagua zirkuluaren gainean jarri behar da; ikusi azalpena azpiko bideoan—. Eskuko telefonoan ikusiz gero, mapa txikitu, kartzela guztietako datuak ikusteko.
[Youtube]https://youtu.be/DZUbRABo9Ps[/Youtube]
Hona, puntuz puntu, espetxeetan 2018tik gertatu diren mugimenduen azalpen bat.
Zer urrats egin ditu Frantziak?
2018ko urtarrilean ez zegoen euskal presorik Mont de Marsango espetxean (Okzitania): Zigor Garro eta Julen Mendizabal izan ziren hara eraman zituzten lehenak, otsailean. Paris hasia zen, beraz, iragarritako mugimenduak gauzatzen.
Martxo hasieran kartzela hartara eraman zituzten Josu Urbieta, Raul Aduna eta Jon Salaberria. Eta hilabete berean Jon Gurutze Maiza eta Alberto Ilundain, Lannemezango espetxera (Okzitania). Hilabetez hilabete, horrela mugitu zituzten euskal presoak, harik eta Frantzian zeuden ia gizonezko guziak Euskal Herritik hurbileneko espetxeetara eraman arte.
Ez ziren hala izan Jakes Esnal, Ion Kepa Parot eta Joseba Fernandez Aspurzen kasuak: Esnal 2020ko azaroan hurbildu zuten, eta bertze biak oraindik Mureten dira (425 kilometrora). Mikel Karrera ere geroago hurbildu zuten: 2019ko maiatzean, eta epaile baten erabakiz.
Emakume presoak, aldiz, ez dituzte hurbildu: urrun segitzen dute, eta, gainera, sakabanatuta, Roazhon (Rennes, Bretainia), Reau eta Roanneko espetxeetan (Frantzia) —ez dago emakumeentzako modulurik Lannemezanen eta Mont de Marsanen—.
Bertze hainbat kartzelaren izenak ezabatu egin dira, berriz, euskal presoen mapatik: Fleury-Merogisen eta Fresnesen, erraterako, ez dago jada euskal presorik.
Eta Espainiak?
2018ko maiatzean iragarri zuen ETAk bere ibilbidea bukatutzat eman zuela, eta, hilabete geroago, Pedro Sanchez Espainiako presidente berriak erran zuen «bertzelako espetxe politika» bat eginen zuela. Lehendik EPPK-k haren erabakiaren berri emana zuen, 2017ko uztailean: presoek espetxe legedian sakontzeko urratsak eginen zituztela iragarri zuen.
2018ko abuztuan hasi ziren lehendabiziko mugimenduak: Olga Sanz eta Xabier Moreno presoak Basaurira ekarri zituzten (Bizkaia), eta hirugarren gradua eman zioten Morenori —Sanzi, hilabete batzuk lehenago—. Sanz eta Moreno ez ziren EPPK-koak, eta ez zeuden inongo taldetan. Alfredo Remirez txiolaria ekarri zuten hurrena, Basaurira hura ere. Euskal Herri ingurura hurbiltzen lehena Marta Igarriz izan zen: Logroñora eraman zuten 2018ko irailean, uztailean bigarren gradua eman ondoren. EPPK-koa zen, eta ETAren laguntzaile izateaz akusatuta zigortu zuten.
Banaka, binaka, hasi ziren lehen gerturatzeak, apal. Baina Espainiako 2019ko azaroko hauteskundeek eta pandemiak etena ekarri zuten: 2019ko abendutik 2020ko ekainera ez zuten preso bat bera ere hurbilduko eta Euskal Herriratuko zutenik iragarri.
2020ko ekainetik hona, ordea, biderkatu egin dira Euskal Herriratze eta hurbiltze iragarpenak: Euskal Herri inguruko kartzeletara 75 mugimendu iragarpen egin dituzte, eta Euskal Herrira 25. Azken hilabeteotan astero bospasei hurbilduko dituztela iragarri dute Espainiako Espetxe Erakundeek; abenduaren 25ean ez zuten iragarpenik egin, eta abenduaren 31n hamar gerturatuko zituztela jakinarazi zuten.
Zenbat hurbildu dituzte?
Gaur-gaurkoz, 2018ko ekainetik 128 euskal preso hurbilduko dituztela iragarri dute Espainiako Espetxe Erakundeek —mugimendu horietako batzuk ez dituzte oraindik gauzatu, baina mapa interaktibo honen akaberan guztiak batu ditu BERRIAk, lekualdatzeak eginak baleude bezala—.
Egindako iragarpenak, guztira, gehiago dira, ordea: 132. Nolatan aldea? Bada, euskal preso batzuk bi jauzitan mugitu dituztelako: lehenik hurbildu, eta ondoren Euskal Herriratu —hamalau euskal presoren kasua da—.
Nora eramaten ari dira?
Euskal Herriko kartzelak aparte utzita, Euskal Herritik 250-300 kilometroko tartean dauden espetxe hauetara ari dira mugitzen presoak, nagusiki: Zuerara (245 kilometro), Logroñora (170 kilometro), Soriara (260 kilometro), Burgosera (215 kilometro), Dueñasera (310 kilometro) eta El Duesora (170 kilometro).
Beste preso batzuk, berriz, Darocara (345 kilometro), Villabonara (285 kilometro) eta Mansillara (370 kilometro) ari dira mugitzen, baita Madril aldera ere —BERRIAk ez ditu azken horiek hurbiltze gisa zenbatzen, baina mapan ageri dira mugimendu horiek ere—.
Orain arteko iragarpenak gauzatzen direnean, beraz, preso kopuru esanguratsua egonen da Euskal Herriaren inguruko kartzela horietan.
Hurbildutako edota Euskal Herrira ekarritako preso horietako batzuk libre gelditu dira, bestalde: izan ere, zigorren zati handiena betea dutenak hurbiltzen dituzte maiz —ez beti—. Kopurua jaisten ari da, edozein moduz. 2018 amaieran, euskal presoak 309 ziren (300 EPPK-koak); 2019 amaieran, 275 (260 EPPK-koak); 2020 amaieran, 230 (218 EPPK-koak) —mapan guztiak ageri dira—.
Zenbat kilometrotara daude?
Etxerat elkarteak 2020. urte bukaeran emandako datuen arabera, Euskal Herrian 25 euskal preso daude gaur egun —horietatik zazpi etxean ari dira zigorra betetzen—. Espainiako administraziopean dauden presoen erdiak daude 400 kilometro baino urrunago. Frantziaren administraziopean daudenen %77 daude gertuko kartzeletan, eta gainerakoak, laurden bat, 600 eta 1.100 kilometro artean.
Espainiako Espetxe Erakundeak bigarren graduak ematen hasi dira hurbiltzen dituzten preso batzuei: abendu erdialdeko iragarpenean, erraterako, bortzi. Gaur egun, Etxerat-en arabera, 107 preso daude lehen graduarekin, 71 bigarren graduarekin, eta bederatzi hirugarren graduarekin.
Bertzelako aldaketak ere badira: bakartze moduluetatik atera dituzte presoak Huelvan, Kordoban, Estremeran eta Sevillan.
Zer espetxe ari dira husten?
Frantziako Estatuan gertatu bezala, pixkanaka bada ere, espetxe batzuk euskal presorik gabe geldituko dira laster Espainiako Estatuan ere, hamarkada askoren ondoren: Algeciras, Ocaña eta Badajozko espetxeen kasua da. Oraindik horietan euskal preso bakan batzuk gelditzen badira ere, hurbilduko dituztela iragarria dute jada, eta aurki ez da euskal presorik izango horietan.
Herrera de la Manchan, Foncalenten (Alacant, Herrialde Katalanak) eta Curtisen (Galizia), berriz, iragarritako mugimenduak egindakoan euskal preso bakarra geldituko da kartzela bakoitzean.
2018ko urtarrilean, euskal preso gehien zituzten Espainiako kartzelak hauek ziren: Valentzia (14), Granada (13), Villena (12), Puerto III (12), Algeciras (11), Puerto I (10), Sevilla (10), Curtis (10), Huelva (10), Kordoba (10) eta Murtzia II (12). 2020 bukaeran, iragarritako mugimenduekin, euskal preso gehien dituzten Espainiako espetxeak hauek dira: Zuera (15), Logroño (14), Dueñas (12), Puerto III (11), Dueso (11) eta Burgos (10).
Bertze espetxe batzuetan, ordea, mugimendu guti sumatzen da: Puerto III kartzelatik, adibidez, ez dute presorik hurbildu. Bai ordea Puerto Ietik.
Non daude bide itsuak?
Hurbilduta ere dena ez da urre, ordea. Izan ere, badira Euskal Herri inguruan egonda ere gradu progresiorako oztopo diren espetxeak: Zuerakoa da horietako bat. Foro Sozialak abendu hasieran salatu zuenez, kartzela horretan lehen graduan dauden presoei ez diete aukerarik ematen bigarrenera igarotzeko, eta bigarren graduan daudenek, berriz, ez dute irteera baimenik eskuratzen.
Foro Sozialak, bestalde, urtarrilaren 4 honetan salatu du Euskal Herriko kartzeletan badagoela leku aski euskal preso gehienak edo guztiak hartzeko, eta bertara eraman ordez inguruko kartzeletara ari direla eramaten.
