Burujabetzan aurrerapauso bat emateko piezak mahai gainean daude urte hasieratik, eta datozen hilabeteetan ikusiko da EAJ, EH Bildu eta PSE-EE azkenaldian gai izan ote diren pieza horiek lotuz joateko, betiere Gernikako Estatutua berritu eta beste estatus bat eskuratzeko. Iazko hondarrean, EAJko presidente ohi Andoni Ortuzarrek bilera sorta bat egin zuen gainontzeko alderdietako buruekin, Gernikako Estatutua gainditu eta beste itun bat onartzeko zer aukera zeuden ikusteko, eta Ortuzar pozik azaldu zen ondoren: «Akordioa bideraturik dagoela esango nuke. Nahi dugunaren eta ahal dugunaren arteko perimetroa zein den neurtu dugu hiru alderdiok».
Ordutik gaur arte, ordea, nabarmen aldatu dira baldintzak agertoki politikoan. Gorabehera handiko prozesu baten ondotik, EAJren zuzendaritza aldatu egin da. Aitor Estebanek hartu du alderdiaren lema, eta, EBBko presidentetzara iritsi bezain laster, ur hotza bota zion haren aurrekoak helarazitakoari: «Ez da berehala iritsiko [estatus berria], ez dut frustrazioa eragin nahi jendearengan».
Horrez gain, Cerdan auziak kolokan utzi du Espainiako agintaldia, eta estatus politiko berri baten bila dabiltzan alderdiek sarritan nabarmendu dute zer-nolako garrantzia duen «Madrilen zabaldutako aukera-leihoa» aprobetxatzeak. Ortuzarrek berak garbi utzi zuen hori EBB uzteko bezperan, PSOEri erreparatuz, eta, beraz, Pedro Sanchezen konpromisoa nabarmenduz: «Prozesu honen berritasunetako bat da alderdiak oso-osorik gaudela, sigla guztiekin». Bada, orain ezin da baztertu Sanchezek hauteskunde deialdia aurreratzea, beharbada 2026rako; hala, gero eta zailagoa bihurtzen ari da euskal alderdientzat timing-ean asmatzea.
Gorteak eta auzitegiak
Ez alferrik, Estebanek «zuhurtzia» eskatu zuen iritsi bezain laster, eta aditzera eman zuen beharbada uste baino luzeago joko duela prozesuak, Madrilen «zailtasunak oso handiak» baitira. Izan ere, Espainiako Gorteen galbahea igarota ere, auzitegien txanda izaten da ondoren, eta EAJko buruzagiak ziurtzat jotzen du akordio berriari helegiteak aurkeztuko dizkietela. Edonola ere, Estebanek beta izan du Ortuzarrek beste alderdietako ordezkariekin landutako «paperak» aztertzeko, eta Madrilen ere Sanchezekin negoziazio bati bide emateko. Atzean geratu dira, edo behintzat apaldu egin dira, Estebanen apirileko lehen adierazpen horrek EH Bildun eragin zituen alarmak. Arnaldo Otegi koordinatzaile nagusiak ohartarazi zuen «anbizio nazionala» behar zela, eta Ortuzarrekin adostua zuela «garaia orain» dela.
Ordutik, diskrezioa nagusi izan da berriro EAJ, EH Bildu eta PSE-EEren arteko negoziazioetan, baina, urte politiko berria abian dela, negoziazio horiek noraino iritsi diren ikusiko da luze gabe. Abertzaleek eta sozialistek gutxieneko bat adosturik badute, Eusko Legebiltzarrera iritsi beharko luke urtea amaitu aurretik, eta Gernikako Estatutua berritzeko batzordea abiarazi, estatus berria eskuratzeko prozesua martxan jarrita.
Gernikako Estatutuaren karpeta erabat itxi gabe zabaldu beharko da estatus berriarena, akordiorik bada behintzat, lehen urratsak egin ditzan Gasteizko ganberan.
Era berean, ikusi beharko da Gernikako Estatutua osorik betetzeko helburua zein neurritan betetzen den. Transferentzia garrantzitsuenak gauzaturik edo bideraturik egon daitezke 2025 bukatu aurretik, EAJren eta PSOEren arteko konpromisoak aintzat hartuz. Dagoeneko argi dago estatutua ez dela oso-osorik beteko urtea amaitu aurretik, eta Imanol Pradales Jaurlaritzako lehendakariak adierazi zuen karpeta bat itxi nahi duela bestea ireki aurretik. Bada, Gernikako Estatutuaren karpeta erabat itxi gabe zabaldu beharko da estatus berriarena, akordiorik bada behintzat, lehen urratsak egin ditzan Gasteizko ganberan.
Nazio aitortza eta aldebikotasuna
Orain arte batzuek eta besteek jakinarazitakoaren arabera, nazio aitortza giltza litzateke itun handi bat egiteko. EAJn eta EH Bildun abagunea ikusten dute behinik behin bi alderdi abertzaleak eta PSE-EE elkartuko lituzkeen akordio bat erdiesteko eduki horren inguruan. Hala ere, estatutuan eskubide sozialak jasotzea baino ez du ontzat jo oraingoz PSEk, baina ez du ukatu prest dagoela nazio aitortzan urratsak egiteko, nahiz eta aitortza horrek ez lukeen ondorio juridiko zehatzik, PSEk nahi bezala.
Nazio aitortza horrek ekarriko lituzke itunaren oinarrizko beste eduki batzuk: «benetako aldebikotasunean» oinarrituriko harremana lortzea Espainiako Estatuarekin, eta, EH Bildurentzat «parez parekoa» litzatekeen harreman horretatik eratorritako akordioak bete daitezen, baita «berme sistema berri bat» ezartzea ere. Hau da, Espainiako botere judizialari muga bat jartzea, Eusko Jaurlaritzak eta Espainiako Gobernuak adosten dutena nahierara zapuztu ez dezan. Burujabetzaren aldeko eduki berri horiek guztiak eskubide historikoen eta, zehazki, foruen bidez babestuko lituzkete akordioan. EAJk kontzertu ekonomikoaren pareko sistema bati buruz hitz egin du: kontzertu politiko batez alegia. Batera zein bestera, estatutu berri horrek ez lieke ekarriko alderdi abertzaleei autodeterminazio eskubideari uko egin beharra.
