Euskadiko gaurkotasun zientifiko eta teknologikoari erreparatzen diotenentzat, 2025a izan da, zalantzarik gabe, IBMren ordenagailu kuantikoa, Quantum System Two, Donostian instalatu eta martxan jarri den urtea. Ez da gutxiagorako; makina aparta da, Europan bakarra. Kasualitateak, gainera, mugarri hori Zientzia eta Teknologia Kuantikoen Nazioarteko Urtean gertatzea nahi izan du.
Gure politika zientifikoa ez da abangoardiako ezagutza sortzera mugatzen. Arlo estrategikoetan espezializatzea ere sustatzen du. Horregatik, ikerlerro kopuru mugatu batean arreta jartzen duten jarduerak ere sartu behar dira, haiei bereziki laguntzeko. Gogoeta hori bereziki egokia da gurea bezalako herrialde txiki batean. Herrialde txikiek baliabide mugatuak dituzte, eta, beraz, ezin dituzte jakintza arlo guztietara neurri berean bideratu; hautatu egin behar dute. Bikaintasun zientifikoa lerro nagusietan sustatu behar da.
Duela bost urte inguru, Eusko Jaurlaritzako aurreko Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila Ikur izeneko programa sortzen hasi zen. Programa horren helburua zientzia bikaina egitea zen, eragin ekonomiko eta soziala izateko helburuarekin. Bestela esanda, programa bat abiarazi zen arlo gutxi batzuetan oinarri zientifikoa duen berrikuntza sustatzeko. Lau arlo aukeratu ziren, eta horietako batek, hain zuzen ere, zientzia eta teknologia kuantikoak garatzeari ekin zion, eta komunitate zientifiko eta teknologikoak eta enpresek horri ekiteari.
BasQ —Basque Quantum-en laburdura, estrategia horren izena— ez zen ezerezetik sortu. Fisika kuantikoko eta antzeko arloetako ikerketa taldeen heldutasun zientifikoaren testuinguruan sortu zen. Bi korrontek bat egiten duten aldi bakan horietako bat da hau. Bata behetik gora doa; estrategiaren osagai zientifikoa elikatzen duten ikerketa taldeek osatzen dutena da. Bestea goian sortu eta beherantz doana da; herri erakunde nagusiek bultzatzen dutena da, Eusko Jaurlaritzak, Zientzia, Unibertsitate eta Berrikuntza Sailaren bitartez (gaur egun), eta foru aldundiek, garapen edo sustapen ekonomikoko sailen bidez.
Bi korronteen bat egiteak lankidetza publiko-pribatuko dinamika bultzatzeko adinako potentziala du, non IBMren ordenagailu kuantikoa, joan den urrian instalatu eta martxan jarri zena, BasQ estrategia osoari euskarria ematen dion azpiegitura handia den. Quantum System Two konputagailuak, IBMrekin sinatutako Ikerketa Bateraturako Akordioek (JRA: Joint Research Agreements) eta, horiekin batera, komunikazio, sentsorika eta metrologia kuantikoko ikerketa lerroek osatzen dute BasQ eraikitzeko oinarritzat hartu den aldamioa. Lankidetza publiko-pribatuaren eredu horretan, funtsezkoa da foru aldundien ekarpena; izan ere, batetik, teknologia kuantikoak garatzen edo erabiltzen dituzten enpresen inkubagailuak sustatzen dituzte, eta, bestetik, zientzia kuantikoan oinarritutako berrikuntza programak diruz laguntzen dituzte.
Zientzia eta teknologia kuantikoen arloko prestakuntza da estrategia horren beste funtsezko osagai bat: ehunka pertsona prestatu dira dagoeneko. Eta proiektu horren izaera erreferentzialak Euskadira erakarriko ditu arlo horretan kualifikaziorik handiena duten ikasle bikainak eta espezialistak. Horrela, gaur egiten duguna ez da egun bateko lorea izango.
BasQ estrategiak ez ditu zientzia eta teknologia kuantikoak bakarrik bultzatuko. Beste diziplina batzuetan ere eragina izango du, hainbat arlotan, eta horietako batzuk gaur egun ezin ditugu ezta begiztatu ere egin. Konputazio kuantikoak, adimen artifizialak eta prestazio handiko konputazio tradizionalak osatuko duten loturak, era berean, orain arte ezezagunak ziren aukerak irekiko ditu, bai zientziaren eta teknologiaren munduan, bai enpresa eta erakundeetan.
Ordenagailu kuantikoa estrategia oso baten bihotza eta ikonoa da aldi berean. Estrategia horretan, zientzia, prestakuntza, teknologia eta enpresa arloko eragileak elkartzen dira, eta, ziur asko, gure herrialdean ondorio eraldatzaileak izango ditu. Horregatik, euskal estrategia kuantikoa aparteko makina bat instalatzeak eta martxan jartzeak dakarrena baino haratago doa. Hortaz, 2025a BasQ-ren urtea izan da.
