Pello Zubiria eta Iñaki Uriaren ostean, Martxelo Otamendi (Tolosa, Gipuzkoa, 1957) izendatu zuten Euskaldunon Egunkaria-ko zuzendari, 1993ko ekainean. Itxiera arte izan zen zuzendaria, eta BERRIAko zuzendaria da hura sortu zenetik.

Egunkaria. Gizarte Zibilaren arrakasta liburuan, Euskaldunon Egunkaria-ren sorreratik haren itxierara arteko mugarrien kontakizuna egiten du Torrealdaik, haren bizipenekin eta gogoeta pertsonalekin harilkatuta. Gizarte zibilaren ekimena egunkari haren zutabe gisa ageri da kontakizunean.

Euskaldunon Egunkaria-ren bultzatzaileek argi ikusi zuten proiektuak herri mugimendutik sortu behar zuela. Euskal Herrian, oro har, 185 batzorde sortu ziren auzo eta herrietan: guztira, 3.000 boluntario aritu ziren proiektua ezagutarazten eta baliabide ekonomikoak lortzen.

Euskadi Irratiak duela 40 urte egin zuen lehen emisioa: 1982ko azaroaren 23an. Euskarari egindako ekarpena eta euskaldunek irrati «duin» bat izan zezaten egindako apustua aldarrikatu dituzte hasiera hartan eta gerora urte luzez bertan aritutakoek.

Eremu euskaldunenetan izan dira galerarik handienak, bai erabileran eta bai lehen hizkuntza euskara dutenen zenbatekoan, Uemak aztertu duenez. Ezagutzan berriz, eten egin da azken urteotako beherakada.

Irulegiko aztarnategiko zuzendaria da Mattin Aiestaran historialaria (Tolosa, Gipuzkoa, 1991). Sakon ezagutzen du Irulegiko Eskua azaldu den zona. Buruan fresko ditu antzinako pieza aurkitu arte emaniko pauso eta zizelkadak. Ondoko urratsak ere bai. «Sekulako ardura sentitzen nuen».

Aranzadi zientzia elkarteko ikerlariek topatu dute Irulegiko Eskua, Arangurenen: eskuin esku baten forma du, brontzezkoa da, eta lau lerroko inskripzio bat dauka. Lehen hitzak zuzenean lotzen du gaurko euskararekin: ‘sorioneku’.

'Sorioneku' dio Irulegiko Eskuaren idazkunaren lehen hitzak. Aranzadi elkartearen hipotesietako bat da objektu apotropaiko bat izan zitekeela. Beste modu batera esanda, zoritxarra uxatzeko balio zukeen. Beste kulturetan badira funtzio hori duten hainbat adibide.

Oraindik sinetsi ezin badu ere, Irulegiko Eskua ukitu zuten lehenbiziko eskuak izan ziren bereak. Zazpi urte daramatza Leire Malkorrak (Tolosa, Gipuzkoa, 1988)  Aranzadirekin lanean.