Lurraren nazioarteko eguna da, gaur, apirilak 22.

Charitie Ropati ikasleak Nazio Batuetan esandakoa etorri zait burura. Alaskako jatorrizko herrietako kidea da Ropati eta ingeniaritza estudiatzen du Columbiako unibertsitatean. Hark kontatu zuen bere birraitonak 1967 urtean egindakoa.

Bitxia da New Yorken hiritarrek duten zientziarako zaletasuna eta jakinmina. Asteleheneko eklipsearekin bidaiak antolatu zituzten New York estatuaren iparraldera, Buffalo edo Niagara aldera, handik hobeto ikusiko zelako. Hegazkin txartelak eta hotelak agortu ziren.

Goizeko hamarrak eta hogeian izan zen. Ostiralez. Columbia Unibertsitateko liburutegi barruan nengoen. Halako batean, burrunba. Tren bat azpitik pasako balitzaigu bezala. Sapaitik eskegita dagoen argi-armiarma dardarka hasi zen, kristal hotsa. Elkarri begira hasi ginen han geundenok. Inork ez zuen pentsatu lurrikara izan zenik. Kaleko obrak, kamioi handi bat albotik pasatzen. Horrelako zerbait. Handik gutxira, mugikorrak hasi ziren dardaraka. New York Estatuko mezua. Lurrikara bat izan zela, baina lasai egoteko. Ostean, eskolatik mezuak, umeak ondo daudela. Eta familiakoenak.

Mark Kurlansky idazleak berak idatzitako liburu bat oparitu. Oroitzapen liburua da, eta bere bizitzako pasarteak Hemingwayren figurarekin lotzen ditu. Nola ezagutu zuen idazlea txikia zenean, Idahon, eta gertakizun horrek bere bizitzan izan duen itzala. Zaletasun asko zituzten berdinak, itsasoa, literatura eta euskaldunonganako maitasuna, besteak beste.

Atzo iritsi nintzen Euskal Herrira, bi asterako. Loraldiak antolatuta, Munduaribegiratzeko ikus-entzunezkoan parte hartuko dut asteazkenean Bilboko Arriaga antzokian. Ospakizun gaua izango da, hogei urte bete baitira Mikel Urdangarin, Rafa Rueda, Bingen Mendizabal, Mikel Valverde eta bostok Zaharregia, txikiegiaagian hartako lehen emanaldia New Yorken eman genuenetik. Poesia, musika eta artea zuzenean. Eta euskara aldarri. Bilbon, CD-liburu hartako piezak, ostean etorri zen Jainkotxikietajostalarihura-koak eta aurten beren beregi sortutakoak eramango ditugu taula gainera. Aspaldiko lagunak, amets berrituekin.

Donald Trumpek asteon esan du hegoaldeko mugara egindako osteran. Migrariek kaltea baino ez dutela ekartzen Estatu Batuetara, lapurrak omen dira, biolentoak, bortxatzaileak. Eta gainera, “inork ulertzen ez dituen hizkuntzak” ekartzen dituztela beraiekin, Estatu Batuetan lehen ezagutzen ez zirenak, gaixotasun larriak balira bezala, hitzezko infekzioak. Arreta deitu zidan hizkuntzak lapurreta edo bortxaketen maila berean jartzeak.

Robert Louis Stevenson idazlearen ipuinik ezagunenetako da “Botilako Deabrua”. Bertan kontatzen da nola Keawe izeneko hawaiiar batek San Francisco hirira bidaia bat egiten duela eta han gauza berezi baten jabe egiten da: barruan deabrua daraman botila bat erosten dio gizon artega bati. “Deabruak edozein desio betearaziko dizu, bizitza luzatzea izan ezik. Hori bai, hil baino lehen hobe duzu botila saltzea bestela infernura joango zara. Botilak balioa galdu egiten du saltzen den bakoitzean, prezio baxuago batean saldu behar da. Azkenak, hortaz, ezin izango du saldu eta infernura joango da”. Salduko al du botila Keawek?

Euskal Herrian, Agate Deunaren bertsoak kantatuz makilekin lurra zanpatzen da. Nonbait lurra esnatu eta udaberria etor dadin. Garai beretsuan, otsailaren hasieran eta Estatu Batuetan, Phil izeneko marmotak negua luzatuko ote den argitzen digu. Aurten, animaliak esan zuen udaberria aurreratuko dela. Agate Deunaren makilek egin zuten bere lana, agi denean.

Igandea Super Bowl-aren eguna izan zen. Eguna diot, partida arratsaldez izan arren, egun osoa egoten baita jendea hemen leihari buruz berbetan. Baserritarren azokan, parkean oinez dabilenak edo supermerkatuan.

Audubon Terrace Historic District deitzen da New Yorkek duen toki ia sekretu bat. Bertan kokatzen da Hispanic Society izeneko liburutegi eta museoa eta baita Estatu Batuetako arte eta letren akademia ere. 155. eta 157. kaleen bitartean, hiriko gainontzeko museoetatik aparte, Washington Heights deritzon auzo bizi eta askotarikoan.

Tokia ez oso ezaguna, turista asko ez da hurreratzen hara. Baina gunea ikusgarria da, ondoan du hilerri zahar bat, nondik ikusten den Hudson ibaiaren zabala.

Hispanic Society museoko bilduma bikaina da: Velazquez, Greko, Goya eta hainbat gehiago. Badago gela oso bat Joaquin Sorollaren mihiseez osatua, olio koadro eskergak. Zortzi urtetan egon zen margolaria hura burutzen. Sekulako lana, hil ere egin zen artista, erakusketa zabaldu aurretik.

Archer Milton Huntington zeritzon ameslari baten ametsa da Audubon Terrace gune osoa. Trenak eraikitzen aberastu zen familia bateko kide, endaz jaso zuen dirua kulturan gastatzea erabaki zuen. Maitemindu zen Iberiar munduko arteaz eta koadroak eta liburuak erosi zituen, bilduma ikaragarri handi bat eratu arte. Nahi zuen jendeak horiek musutruk ikustea eta gaur egun ere horrela daude ikusgai lanak, debalde.

Museoaren kanpoan bada patio bat eskultura erraldoi batzuekin: Cid gerlaria zaldi gainean, Kixotearen erliebea… itzelak. Irudiak denak ere gizonezkoenak, museoaren fatxadan agertzen diren izenak bezalaxe: Cervantes, Camoes…

Bada, agian jendeak ez dakiena da eskultura ikusgarri horiek emakume batek egin zituela, Anna Hyattek, Huntington haren emazteak. Estatu Batuetako eskultorerik ezagunenetakoa da Hyatt Huntington. Berak eginak dira New Yorkeko Joana Arkukoa edo José Martiren irudiak. Denak ere zaldi gainean. Ez zegoen munduan zaldiak hobeto zizelkatzen zuen artistarik. Annaren aita Harvard -eko irakaslea zen, paleontologia eta zoologian aditua, eta hark sartu zion animalientzako maitasuna. Eskultore ezaguna izan zen bizian, eta ez Huntingtonen emaztea zelako. Berak egin zuen bere bidea.

Ez alferrik bikotekide biek egun berean betetzen zituzten urteak, martxoaren 10ean. Biek berdin.